Kompozycja ujęta w prostokąt stojący, przedstawiająca starszego mężczyznę siedzącego na krześle. Starzec jest obnażony, jedynie biodra i górną część ud okrywa przepaska z białej tkaniny. Jego głowa jest lekko pochylona, powieki przymknięte. Twarz, sprawiającą wrażenie pogrążonej w smutku, okala krótki zarost. Ręce złożone są na wysokości piersi. Tułów mężczyzny godzą ostrza czterech mieczy. Każdy z nich z przypiętą tabliczką z tekstem oraz z napisami na głowniach: Peccatum (grzech), Vermis (robak), Diabolus (diabeł) i Mors (smierć). Nad głową mężczyzny zwisa sztylet o falistym ostrzu z napisem: Dominū iudicium (sąd Pana).
Krzesło, na którym siedzi mężczyzna, stoi we wgłębieniu studni, na rozwieszonej pajęczynie. Ilustrację uzupełniają łacińskie inskrypcje odnoszące się do lęków i cierpień grzesznika.
Zwierciadło grzesznika jest ilustracją wyciętą z XVII-wiecznego modlitewnika, na co wskazuje rewers z zachowanym fragmentem hymnu. Nie znamy autora tej grafiki, która prawdopodobnie była wzorowana na niemal identycznej, flamandzkiej rycinie Hieronima Wierixa (1553–1619).
Alegoryczne przedstawienie ukazuje mężczyznę, którego ciało ranią miecze grzechów zadające mu cierpienie, a wiszący nad jego głową sztylet symbolizujący Sąd Boży przypomina o nieuchronności wyroku. Pogrążony w modlitwie grzesznik z trwogą spogląda w dół studni. Jego krzesło umieszczone jest przecież na cienkiej pajęczynie, która lada moment może się rozerwać. Napis na cembrowinie Puteus infernalis (studnia piekielna) nie pozostawia złudzeń. Tam, w dole, czeka go otchłań piekła.
Inspiracją dla ilustracji była prawdopodobnie spopularyzowana w średniowieczu i rozpropagowana przez Złotą Legendę historia indyjskiego księcia Jozafata, który pod wpływem nauk pustelnika Barlaama nawrócił się na chrześcijaństwo, zrzekł korony i pogrążony w ascezie spędził resztę życia w pustelni, rezygnując z pokus życia doczesnego.
Fundamentalnym dziełem, które wpłynęło na popularność alegorycznego przedstawienia Zwierciadła grzesznika w czasach kontrreformacji, stały się Ćwiczenia duchowe Ignacego Loyoli, zatwierdzone przez papieża Pawła III i wydane w Antwerpii w 1548 roku. Był to zbiór reguł mających prowadzić duszę ku doskonałości, a w konsekwencji do zbawienia.
Sam tytuł Zwierciadło… wiąże grafikę z twórczością o charakterze parenetycznym, mającym kształtować określone postawy moralne i propagować pożądane wzorce osobowe idealnego chrześcijanina. Faktycznie twórczość ta była rodzajem przestrogi dla wiernych i zachętą do odrzucenia grzesznego życia oraz do doskonalenia duchowego.
Zwierciadła znane były w europejskiej kulturze także w piśmiennictwie, propagując określone wzorce osobowe. Przykłady znane są już w literaturze starożytnej. W dobie renesansu ten gatunek literacki przeżywał rozkwit. Nie był też obcy twórczości staropolskiej (np. Mikołaja Reja Źwierciadło albo kształt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawom jako we źwierciedle przypatrzyć).
Jedna z niderlandzkich rycin przedstawiających Zwierciadło grzesznika posłużyła za wzór malarzowi, który skopiował przejmujący wizerunek w kościele Świętego Krzyża w Krakowie. Malowidło możemy zobaczyć w górnej części wschodniej ściany nawy.
Grafika została zakupiona w 1974 roku w jednym z krakowskich antykwariatów.
Opracowała Beata Skoczeń-Marchewka
Wybrana bibliografia:
Fejklowa Eleonora, Speculum Peccatoris w kościele św. Krzyża w Krakowie, „Ochrona Zabytków” 29/4 (115): 1979, ss. 205–310.
Św. Ignacy Loyola, Ćwiczenia duchowe, http://www.madel.jezuici.pl/inigo/ignacy_cd.htm [stan na 29.03.2019]
Krzesło, na którym siedzi mężczyzna, stoi we wgłębieniu studni, na rozwieszonej pajęczynie. Ilustrację uzupełniają łacińskie inskrypcje odnoszące się do lęków i cierpień grzesznika.
Zwierciadło grzesznika jest ilustracją wyciętą z XVII-wiecznego modlitewnika, na co wskazuje rewers z zachowanym fragmentem hymnu. Nie znamy autora tej grafiki, która prawdopodobnie była wzorowana na niemal identycznej, flamandzkiej rycinie Hieronima Wierixa (1553–1619).
Alegoryczne przedstawienie ukazuje mężczyznę, którego ciało ranią miecze grzechów zadające mu cierpienie, a wiszący nad jego głową sztylet symbolizujący Sąd Boży przypomina o nieuchronności wyroku. Pogrążony w modlitwie grzesznik z trwogą spogląda w dół studni. Jego krzesło umieszczone jest przecież na cienkiej pajęczynie, która lada moment może się rozerwać. Napis na cembrowinie Puteus infernalis (studnia piekielna) nie pozostawia złudzeń. Tam, w dole, czeka go otchłań piekła.
Inspiracją dla ilustracji była prawdopodobnie spopularyzowana w średniowieczu i rozpropagowana przez Złotą Legendę historia indyjskiego księcia Jozafata, który pod wpływem nauk pustelnika Barlaama nawrócił się na chrześcijaństwo, zrzekł korony i pogrążony w ascezie spędził resztę życia w pustelni, rezygnując z pokus życia doczesnego.
Fundamentalnym dziełem, które wpłynęło na popularność alegorycznego przedstawienia Zwierciadła grzesznika w czasach kontrreformacji, stały się Ćwiczenia duchowe Ignacego Loyoli, zatwierdzone przez papieża Pawła III i wydane w Antwerpii w 1548 roku. Był to zbiór reguł mających prowadzić duszę ku doskonałości, a w konsekwencji do zbawienia.
Sam tytuł Zwierciadło… wiąże grafikę z twórczością o charakterze parenetycznym, mającym kształtować określone postawy moralne i propagować pożądane wzorce osobowe idealnego chrześcijanina. Faktycznie twórczość ta była rodzajem przestrogi dla wiernych i zachętą do odrzucenia grzesznego życia oraz do doskonalenia duchowego.
Zwierciadła znane były w europejskiej kulturze także w piśmiennictwie, propagując określone wzorce osobowe. Przykłady znane są już w literaturze starożytnej. W dobie renesansu ten gatunek literacki przeżywał rozkwit. Nie był też obcy twórczości staropolskiej (np. Mikołaja Reja Źwierciadło albo kształt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawom jako we źwierciedle przypatrzyć).
Jedna z niderlandzkich rycin przedstawiających Zwierciadło grzesznika posłużyła za wzór malarzowi, który skopiował przejmujący wizerunek w kościele Świętego Krzyża w Krakowie. Malowidło możemy zobaczyć w górnej części wschodniej ściany nawy.
Grafika została zakupiona w 1974 roku w jednym z krakowskich antykwariatów.
Opracowała Beata Skoczeń-Marchewka
Wybrana bibliografia:
Fejklowa Eleonora, Speculum Peccatoris w kościele św. Krzyża w Krakowie, „Ochrona Zabytków” 29/4 (115): 1979, ss. 205–310.
Św. Ignacy Loyola, Ćwiczenia duchowe, http://www.madel.jezuici.pl/inigo/ignacy_cd.htm [stan na 29.03.2019]
