[Kliknij zdjęcie powyżej, by obejrzeć całość]
Instrument muzyczny z grupy chordofonów określany w literaturze jako zanza (sanza). Składa się z pudła rezonansowego w kształcie prostokąta o zaokrąglonych krawędziach oraz drewnianej rączki, zwieńczonej rzeźbą w kształcie ludzkiej główki. Znajdująca się poniżej główki wydłużona szyja stanowi jednocześnie uchwyt instrumentu. Do dolnej krawędzi zanzy przymocowanych jest 10 sprężystych listewek (płaskich drewienek), służących do potrącania i wydawania dźwięku. Pośrodku pudła rezonansowego znajduje się mały, kwadratowy otwór, poniżej którego umieszczona jest prostopadła deseczka, unosząca i naprężająca końcówki dziesięciu listewek. Całość konstrukcji wzmocniona została opaskami włókna roślinnego, przewleczonymi wokół pudła rezonansowego oraz na jego krawędziach.
Zanza (określana również jakombira, tyitanzi, ngangombio) jest instrumentem charakterystycznym dla wielu kultur etnicznych Afryki Subsaharyjskiej, zwłaszcza tych z obszarów Basenu Konga oraz dorzecza Zambezi i Limpopo. W ogromnej „rodzinie” afrykańskiej zanzy przeważają instrumenty o niewielkich rozmiarach, prostej budowie, zazwyczaj pozbawionej zdobień, zwłaszcza zaś form rzeźbiarskich.Mniejszą, znacznie rzadziej spotykaną grupę, stanowią zanzy łączące funkcję instrumentu muzycznego i przedmiotu dekoracyjnego. Do nich należą wyroby Fangów z Gabonu, które wyróżniają się zastosowaniem rzeźby figuralnej jako elementu zdobniczego. Fangowie portretowali w ten sposób samych siebie, a podobne przedstawienia figuralne jak na prezentowanym instrumencie spotyka się również na trzonkach wyrabianych przez nich łyżek, kubkach na wino palmowe czy rękojeściach noży. Tym samym, przedmioty te są bezcennym przykładem afrykańskiego rzemiosła artystycznego, wykorzystującego motywy antropomorficzne w przedmiotach o charakterze użytkowym.
Zanza pochodzi z kolekcji Stefana Szolc-Rogozińskiego, pomysłodawcy i kierownika Pierwszej Polskiej Wyprawy Naukowej do Afryki, zorganizowanej w latach 1882-85. W trakcie trwania ekspedycji, Rogoziński wraz z Leopoldem Janikowskim odbyli kilkutygodniową podróż ma tereny obecnego Gabonu. Tam, w pobliżu portu Libreville (dziś stolicy kraju), zetknęli się z kulturą Fangów, pozyskując do zbiorów muzealnych bezcenną kolekcję ich oryginalnego rzemiosła.
Opracował
Jacek Kukuczka
Instrument muzyczny z grupy chordofonów określany w literaturze jako zanza (sanza). Składa się z pudła rezonansowego w kształcie prostokąta o zaokrąglonych krawędziach oraz drewnianej rączki, zwieńczonej rzeźbą w kształcie ludzkiej główki. Znajdująca się poniżej główki wydłużona szyja stanowi jednocześnie uchwyt instrumentu. Do dolnej krawędzi zanzy przymocowanych jest 10 sprężystych listewek (płaskich drewienek), służących do potrącania i wydawania dźwięku. Pośrodku pudła rezonansowego znajduje się mały, kwadratowy otwór, poniżej którego umieszczona jest prostopadła deseczka, unosząca i naprężająca końcówki dziesięciu listewek. Całość konstrukcji wzmocniona została opaskami włókna roślinnego, przewleczonymi wokół pudła rezonansowego oraz na jego krawędziach.
Zanza (określana również jakombira, tyitanzi, ngangombio) jest instrumentem charakterystycznym dla wielu kultur etnicznych Afryki Subsaharyjskiej, zwłaszcza tych z obszarów Basenu Konga oraz dorzecza Zambezi i Limpopo. W ogromnej „rodzinie” afrykańskiej zanzy przeważają instrumenty o niewielkich rozmiarach, prostej budowie, zazwyczaj pozbawionej zdobień, zwłaszcza zaś form rzeźbiarskich.Mniejszą, znacznie rzadziej spotykaną grupę, stanowią zanzy łączące funkcję instrumentu muzycznego i przedmiotu dekoracyjnego. Do nich należą wyroby Fangów z Gabonu, które wyróżniają się zastosowaniem rzeźby figuralnej jako elementu zdobniczego. Fangowie portretowali w ten sposób samych siebie, a podobne przedstawienia figuralne jak na prezentowanym instrumencie spotyka się również na trzonkach wyrabianych przez nich łyżek, kubkach na wino palmowe czy rękojeściach noży. Tym samym, przedmioty te są bezcennym przykładem afrykańskiego rzemiosła artystycznego, wykorzystującego motywy antropomorficzne w przedmiotach o charakterze użytkowym.
Zanza pochodzi z kolekcji Stefana Szolc-Rogozińskiego, pomysłodawcy i kierownika Pierwszej Polskiej Wyprawy Naukowej do Afryki, zorganizowanej w latach 1882-85. W trakcie trwania ekspedycji, Rogoziński wraz z Leopoldem Janikowskim odbyli kilkutygodniową podróż ma tereny obecnego Gabonu. Tam, w pobliżu portu Libreville (dziś stolicy kraju), zetknęli się z kulturą Fangów, pozyskując do zbiorów muzealnych bezcenną kolekcję ich oryginalnego rzemiosła.
Opracował
Jacek Kukuczka
