Dekoracyjne palmy, które co roku w okresie świąt Wielkanocnych można kupić na placach targowych w całej Polsce, mają swój rodowód na wileńszczyźnie. To tu z początkiem XX wieku wytworzyła się moda na kolorowe palmy z jaskrawo farbowanych kwiatków, trawek i ziół, które misternie wite w podwileńskich wsiach, sprzedawane były podczas Niedzieli Palmowej przed kościołami Wilna, a także z początkiem marca podczas jarmarku „Kaziuki”. Te małe dzieła sztuki, charakterystyczne palmy w formie tzw. wałeczków już w latach 30. XX wieku zyskały popularność jako atrybut świąt wielkanocnych nie tylko w Polsce, ale nawet we Francji, dokąd je w dużych ilościach eksportowano.
Najprawdziwsze wileńskie palmy to te niewielkie (najwyżej 65 cm wysokości), wite wokół wierzbowego patyczka, z motywem zdobniczym w kształcie spirali czy pasków, z kwiatkami kocanki, krwawnika, tymotki, wiekuistki itp., zakończone wiechą z farbowanej lub naturalnej, szarej trawy mietlicy, zbieranej nad jeziorem Wileńskim. I chociaż rzuca się w oczy przede wszystkim ich funkcja dekoracyjna, to widać, że robiono je zgodnie z dawnym kodem kulturowym, wg którego na Niedzielę Palmową (nazywaną też Kwietną lub Wierzbną) przygotowywano sobie do poświęcenia w kościele palmy komponowane z roślin, którym przypisywano wieloraką symbolikę: zdrowia, płodności, sił witalnych.
Nie jest do końca wyjaśniona rola Ferdynanda Ruszczyca (1870–1936), polskiego malarza i grafika, w ukształtowaniu się wileńskich palm wielkanocnych. Do dziś nazywane są „ruszczycówkami”, według jednych dlatego, że artysta sam je projektował czy też zainspirował ich twórczynie, a według innych jedynie dlatego, że przyczynił się do rozpowszechnienia tej oryginalnej twórczości.
Kolekcja palm wielkanocnych w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie obejmuje około dwieście pięćdziesiąt obiektów, wśród nich aż osiemdziesiąt pochodzi z samego Wilna i okolic z I połowy XX wieku (najstarsze są z 1914 roku!). Dziewięćdziesiąt obiektów w tej kolekcji to palmy z Gdańska, Krakowa, Wrocławia z lat 40.–60. XX wieku, wykonywane na wzór wileńskich, głównie przez repatriantów z Wilna lub osoby, które się od nich tej sztuki nauczyły. 30 palm typu wileńskiego pochodzi z Krakowa, z ostatniego dziesięciolecia.
Aktualizacja
O postaci darczyńcy Adama Kropatscha niezbyt wiele wiadomo. W okresie międzywojennym był nauczycielem (profesorem) gimnazjalnym w Warszawie. Należał też do ludzi aktywnych, m.in. wiadomo, że był sekretarzem redakcji czasopisma „Ogniwo”, organu informacyjnego i sprawozdawczego Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich. Wojnę przeżył i dalej pracował w zawodzie nauczyciela w szkole we Włochach pod Warszawą. W Księdze Darów Muzeum Etnograficznego w Krakowie nazwisko Adama Kropatscha pojawia się cztery razy: w 1919 roku, kiedy przekazał do Muzeum: wycinanki z Kiszki pod Warszawą, strzałki krzemienne z kurhanu pod Woroneżem na Ukrainie, kolczyki srebrne pozłacane z perełkami, wiejskie [ludowe] z guberni wiackiej i łyżkę drewnianą z okolicy Woroneża i rączkę wykutą w kamieniu ludowej roboty z okolicy Irkucka; w 1922 roku z zapisem: Kropatsch Adam, prof. gimn. w Warszawie – palmy wielkanocne z Wilna, baryłeczka drewniana z pod Woroneża (centralna Rosja), pisankę z pod Kijowa i pisanki z pod Siedlec; w 1929 roku: Kropatsch Adam z Wilna – ośmnaście palm wielkanocnych z Wilna; oraz w roku 1939, kiedy podarował zapaskę wełnianą z Kozienic koło Radomska. Wśród tych darów wyróżnia się nie tylko ilościowo, kolekcja wileńskich palm wielkanocnych, z których obecnie w zbiorach MEK pozostały: z 1922 roku – dwie palmy a z 1929 – 17 palm.
Czy Adam Kropatsch przez pewien czas mieszkał w Wilnie, na co by wskazywał zapis w Księdze Darów? Z korespondencji z Tadeuszem Sewerynem (Dyrektorem MEK w latach 1937-1965), który pisał do niego „Szanowny i Kochany Panie Kolego!” – wynika, że w styczniu 1938 roku listy kierowane były na adres w Warszawie – ul. Filtrowa 63 m. 21. A może więc ktoś, kto dokonał zapisu w Księdze założył, że skoro darem są palmy z Wilna, to i ofiarodawca stamtąd pochodzi. A przecież równie dobrze palmy mógł kupić w Warszawie, gdzie na pewno były sprowadzane w dużych ilościach, skoro w tym czasie były już bardzo popularne. Adam Kropatsch był nie tylko darczyńcą okazów dla Muzeum ale też należał do członków założycieli Towarzystwa Muzeum Etnograficznego, co potwierdza list Seweryna Udzieli z 1922 roku, w którym wyraża podziękowanie za składkę w wysokości 2.000 marek polskich.
Najprawdziwsze wileńskie palmy to te niewielkie (najwyżej 65 cm wysokości), wite wokół wierzbowego patyczka, z motywem zdobniczym w kształcie spirali czy pasków, z kwiatkami kocanki, krwawnika, tymotki, wiekuistki itp., zakończone wiechą z farbowanej lub naturalnej, szarej trawy mietlicy, zbieranej nad jeziorem Wileńskim. I chociaż rzuca się w oczy przede wszystkim ich funkcja dekoracyjna, to widać, że robiono je zgodnie z dawnym kodem kulturowym, wg którego na Niedzielę Palmową (nazywaną też Kwietną lub Wierzbną) przygotowywano sobie do poświęcenia w kościele palmy komponowane z roślin, którym przypisywano wieloraką symbolikę: zdrowia, płodności, sił witalnych.
Nie jest do końca wyjaśniona rola Ferdynanda Ruszczyca (1870–1936), polskiego malarza i grafika, w ukształtowaniu się wileńskich palm wielkanocnych. Do dziś nazywane są „ruszczycówkami”, według jednych dlatego, że artysta sam je projektował czy też zainspirował ich twórczynie, a według innych jedynie dlatego, że przyczynił się do rozpowszechnienia tej oryginalnej twórczości.
Kolekcja palm wielkanocnych w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie obejmuje około dwieście pięćdziesiąt obiektów, wśród nich aż osiemdziesiąt pochodzi z samego Wilna i okolic z I połowy XX wieku (najstarsze są z 1914 roku!). Dziewięćdziesiąt obiektów w tej kolekcji to palmy z Gdańska, Krakowa, Wrocławia z lat 40.–60. XX wieku, wykonywane na wzór wileńskich, głównie przez repatriantów z Wilna lub osoby, które się od nich tej sztuki nauczyły. 30 palm typu wileńskiego pochodzi z Krakowa, z ostatniego dziesięciolecia.
Opracowała
Małgorzata OleszkiewiczAktualizacja
O postaci darczyńcy Adama Kropatscha niezbyt wiele wiadomo. W okresie międzywojennym był nauczycielem (profesorem) gimnazjalnym w Warszawie. Należał też do ludzi aktywnych, m.in. wiadomo, że był sekretarzem redakcji czasopisma „Ogniwo”, organu informacyjnego i sprawozdawczego Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich. Wojnę przeżył i dalej pracował w zawodzie nauczyciela w szkole we Włochach pod Warszawą. W Księdze Darów Muzeum Etnograficznego w Krakowie nazwisko Adama Kropatscha pojawia się cztery razy: w 1919 roku, kiedy przekazał do Muzeum: wycinanki z Kiszki pod Warszawą, strzałki krzemienne z kurhanu pod Woroneżem na Ukrainie, kolczyki srebrne pozłacane z perełkami, wiejskie [ludowe] z guberni wiackiej i łyżkę drewnianą z okolicy Woroneża i rączkę wykutą w kamieniu ludowej roboty z okolicy Irkucka; w 1922 roku z zapisem: Kropatsch Adam, prof. gimn. w Warszawie – palmy wielkanocne z Wilna, baryłeczka drewniana z pod Woroneża (centralna Rosja), pisankę z pod Kijowa i pisanki z pod Siedlec; w 1929 roku: Kropatsch Adam z Wilna – ośmnaście palm wielkanocnych z Wilna; oraz w roku 1939, kiedy podarował zapaskę wełnianą z Kozienic koło Radomska. Wśród tych darów wyróżnia się nie tylko ilościowo, kolekcja wileńskich palm wielkanocnych, z których obecnie w zbiorach MEK pozostały: z 1922 roku – dwie palmy a z 1929 – 17 palm. Czy Adam Kropatsch przez pewien czas mieszkał w Wilnie, na co by wskazywał zapis w Księdze Darów? Z korespondencji z Tadeuszem Sewerynem (Dyrektorem MEK w latach 1937-1965), który pisał do niego „Szanowny i Kochany Panie Kolego!” – wynika, że w styczniu 1938 roku listy kierowane były na adres w Warszawie – ul. Filtrowa 63 m. 21. A może więc ktoś, kto dokonał zapisu w Księdze założył, że skoro darem są palmy z Wilna, to i ofiarodawca stamtąd pochodzi. A przecież równie dobrze palmy mógł kupić w Warszawie, gdzie na pewno były sprowadzane w dużych ilościach, skoro w tym czasie były już bardzo popularne. Adam Kropatsch był nie tylko darczyńcą okazów dla Muzeum ale też należał do członków założycieli Towarzystwa Muzeum Etnograficznego, co potwierdza list Seweryna Udzieli z 1922 roku, w którym wyraża podziękowanie za składkę w wysokości 2.000 marek polskich.
