Jak czytamy w karcie muzealnej:
„Wijatki do przewijania przędzy. Podstawę wijatek stanowi dziad wykonany ze starej stępy kielichowej postawionej dnem do góry. Na klin wbito w dno stępy oś, na którą nałożono 2 skrzyżowane ramiona. Na końcach ramion zatknięto cztery kołki wykonane ze starych wrzecion”.
Z zapisków archiwalnych wiadomo, że opisywany dziś obiekt działał w gospodarstwie, z którego pochodził, już od końca XIX wieku. Jest on złożony ze starej stępy do tłuczenia ziarna zbóż (głównie prosa), dwóch listew zakładanych na krzyż, klina mocującego stępę z listwami i czterech wrzecion, które służą tu jako uchwyty na końcach długich ramion wijatki.
Czym jednak jest sama wijatka (lub inaczej wijadło), która powstała z tak różnych komponentów? Urządzenie to było niegdyś niezwykle mocno rozpowszechnione i występowało w niemal każdym gospodarstwie. Tym bardziej, że było jednym z narzędzi używanych w długim i złożonym procesie obróbki materiałów płócienniczych. Dawne gospodarstwa w dużej mierze potrafiły być samowystarczalne w kwestii wytwarzania produktów włókienniczych na własny użytek (nici, sznury, worki, nakrycia czy ubrania). Jednym z etapów takiej pracy był podział gotowej przędzy na odpowiedniej długości motki. Służyć do tego mogło motowidło lub właśnie wijatka. Proste urządzenie pozwala na zaczepienie o jeden z uchwytów (w wypadku opisywanego tu obiektu jest to wrzeciono) fragmentu przędzy i obracanie konstrukcją tak, by stworzyć cztery równe porcje nici. W ten sposób łatwiej było przędzę podzielić, stworzyć z niej kłębki lub równo ułożyć po procesie prania czy farbowania. W obrotowych listwach znajdują się też wycięcia umożliwiające różne sposoby mocowania wrzecion, czyli kołków. Dzięki takiemu zabiegowi można kontrolować długość tworzonej przędzy poprzez manipulowanie rozstawem kołków. Ciekawostką jest to, że podobne wijatki znane są w niemal całej Europie oraz w Azji. Różnią się między sobą jedynie drobnymi detalami zdobniczymi. W kolekcji Muzeum Etnograficznego znajduje się 8 podobnych obiektów, niektóre z nich oglądać można na wystawy stałej.
Na zakończenie warto też zwrócić uwagę na wtórne przetwórstwo narzędzi wykorzystanych do stworzenia tego wijadła. Co prawda pojęcie upcyklingu zostało ukute pod koniec lat 90. XX wieku, jednak sama idea jest dużo starsza. Widać ją świetnie na przykładzie opisywanego tu obiektu.
Opracował:
Mateusz Żebrowski
Bibliografia:
Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian, cz. 1 . Warszawa 1967
Tomasz Czerwiński, Wyposażenie domu wiejskiego w Polsce, Warszawa 2009.
