Węgielnica, narzędzie ciesielskie zwane także śródwagą, jest interesującym przykładem uniwersalnego narzędzia związanego z budownictwem ludowym. Cieśla stawiający zrębowe domy nie mógł się bez niego obejść: każdy budowniczy bowiem musi dokonać najpierw pomiaru konstrukcji w terenie czyli wypoziomować budowlę i związać pod kątem prostym elementy narożne, zwłaszcza przy tego typu konstrukcji jaką są ściany domów z belek, inaczej płazów. Najważniejszą była belka utrzymująca ciężar ściany czyli podwalina. Wyznaczenie w niej węgła w oparciu o węgielnicę miało tak samo duże znaczenie jak podłożenie pod nią monety (zwłaszcza w pierwszy węgieł po prawej stronie od wejścia). Sumienność cieśli którego obowiązkiem było dobrze związać węgieł szła w parze z zapewnieniem pomyślności przyszłym mieszkańcom domu. Tak więc węgielnica i moneta, którą wkładał cieśla w obecności właściciela były równie ważne.
Przykład węgielnicy czyli kątownika prostego pochodzi bez wątpienia z Radziszowa w powiecie Kraków czyli z centrum Małopolski i zawiera wyjątkowe znaki szczególne. Są to ryte napisy: RADZISZÓW R.1884 – na jednym ramieniu i ŚRÓDWAGA – na drugim co budzi niemałe emocje wśród kolekcjonerów i muzealników. Napisy te bowiem stanowią nie tylko doskonały opis muzealny – jedyny w swoim rodzaju, ale są też dowodem na stopień ważności narzędzia nie tylko w sensie zawodowym, ale także własnościowym a nawet i pamiętnikarskim!
Jednakże unikatowość tego narzędzia nie dotyczy jedynie napisów (bardzo rzadko na narzędziach występuje data) ale w ukrytej na zdjęciu „drugiej stronie rzeczy” czyli w okrągłym otworze zamykanym blaszana zasuwką, w której był niegdyś „ciężarek długości 1,5 cm z uszkiem do zaczepienia” czyli pion. Tajemnicze półokrągłe wycięcie i profile są dalszym przykładem WAGI posiadanego przez cieślę narzędzia które spełniało dodatkowe usługi. To - mówiąc w przenośni - „ręka która przyłożona do kamienia węgielnego staje się podstawą ogniska domowego”.
Opracował Piotr Worytkiewicz.
