Opium, a właściwie roślina – mak lekarski (papaver somniferum), z której jest ono wytwarzane, wzmiankowana jest już w najstarszych tekstach z obszaru Morza Śródziemnego. Znana z właściwości medycznych, a także relaksujących, szybko rozprzestrzeniła się poprzez kraje Bliskiego Wschodu do Grecji. Już egipskie teksty medyczne z XVI w. p.n.e polecały ją jako środek uspakajający dla płaczących dzieci. Z kolei starożytne tablice sumeryjskie z 5000 r. p.n.e. opisują ją jako roślinę radości. Arabowie wierzyli w zalety opium i rozpowszechniali wiedzę o jego właściwościach przez płn. Afrykę do zach. Europy, a także Persję, Indie i Azję południowo-wschodnią do Chin.
Początkowo mak uprawiano w niewielkich ilościach w celach leczniczych. Termin mleczko opiumowe pojawia się poraz pierwszy w Chinach dopiero w okresie dynastii Song (XII-XIII w. n.e.). Różne społeczności Azji, które przez wieki używały opium, ustanowiły tradycyjne formy użycia tej i jej podobnych substancji. Stosowane oddzielnie lub w mieszankach, stały się częścią społecznego kodu jak w Persji, religijnymi rytuałami jak w Indiach czy lokalną farmakopeą jak w Chinach. Tradycyjne spożywanie opium miało wymiar rytualny i medyczny. Natomiast rekreacyjne palenie opium, zarówno w Azji, jak i Europie, rozpoczęło się dopiero w XVIII w. Masowa uprawa maku oraz handel opium rozpoczęły się w Azji południowo-wschodniej i Chinach dopiero od połowy XIX w.
Myanmar (dawniej Birma), z którego pochodzi opisywana waga do opium, to obok Tajlandii i Laosu kraj należący do tzw. Złotego Trójkąta, słynącego z uprawy opium na przełomie XIX i XX w. Wbrew powszechnemu przekonaniu, mak nie zawsze był tu główną uprawą, a sprzedaż i spożycie opium nie zawsze było nielegalne. Do II wojny światowej, we wszystkich krajach Azji Południowo-Wschodniej, rządy kolonialne i postkolonialne kontrolowały handel opium. Nielegalnym był jego przemyt oraz handel bez licencji.
Do ważenia niewielkich porcji opium wykorzystywano ręczne wagi balansowe oraz zestawy odważników, które tradycyjnie wykonane były ze stopów miedzi metodą odlewu na tracony wosk. W dawnej Birmie system miar i wag kontrolowany był przez króla, który posiadał wzorcowy zestaw ciężarków w kształcie wybranego przez niego zwierzęcia. Odważniki te przechowywano w siedzibie Najwyższej Rady Stanu – Hluttaw, a urzędnicy królewscy mieli obowiązek kontrolowania, czy stosowane w kraju ciężarki mają zgodne wartości z tymi wzorcowymi. Przenośne, ręczne wagi służyły nie tylko do ważenia opium, ale również innych niewielkich, cennych towarów, takich jak kamienie szlachetne, perły, złoto, srebro, przyprawy, zioła czy leki.
W Myanmarze używano dwóch rodzajów wag: rzymską (tzw. bezmian) – jednoszalkową z długim ramieniem ze skalą i przesuwnikiem oraz balansową dwuszalkową. Waga z kolekcji Muzeum należy do tego drugiego typu – jest wagą balansową dwuszalkową. Wykonana z miedzi i mosiądzu, składa się z belki balansowej z centralnie umieszczoną na stałe igłą – wskaźnikiem równowagi oraz dwóch malutkich szalek podwieszonych na sznureczkach. Przymocowany do igły ruchomy uchwyt pomaga w utrzymywaniu wagi. Opium w proszku lub inny szlachetny towar kładziono na jednej szalce, a tradycyjne ciężarki na drugiej. Waga ze zbiorów Muzeum posiada też artystycznie wyrzeźbiony drewniany futerał. Na ozdobnej pokrywie możemy dostrzec wizerunki dwóch słoni z podniesionymi ku górze trąbami.
Obecnie tradycyjne wagi i ciężarki są już jedynie cennymi obiektami kolekcjonerskimi, choć opium nadal produkowane jest nielegalnie. Co ciekawe, w Myanmarze do tej pory stosowany jest stary system wagowy z początku XVI wieku, którego podstawową jednostką jest tikal (od 15-16,3 g) oraz viss, czyli 100 tikali (ok. 1500-1630 g).
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
Gerard L'Estrange Turner, Scientific Instruments, 1500-1900: An Introduction; University of California Press, 1998; repr. Ashley Wright, Opium and Empire in Southeast Asia: Regulating Consumption in British Burma; Cambridge Imperial and Post-Colonial Studies Series, wyd. Ilustrowane; Springer, 2013
Ko-lin Chin, Sheldon X. Zhang, The Chinese Heroin Trade: Cross-Border Drug Trafficking in Southeast Asia and Beyond; NYU Press, 2015
Steven Martin, Opium Fiend: A 21st Century Slave to a 19th Century Addiction (Random House) 2012
Lee, P., Opium Culture: The Art and Ritual of the Chinese Tradition, Park Street Press, 2006.
Bertil Lintner, The Golden Triangle Opium Trade: An Overview, Chiang Mai, March 2000 w: www.asiapacificms.com
A Narrative of The Mission sent by The Governor Of India to The Cort of Ava in 1855., pdf w: burmalibrary.org
Pierre-Arnaud Chouvy, Opium: Uncovering the Politics of the Poppy; Harvard University Press, 2009
Ludzie i wydarzenia, tom 10, nr. 3; SPIN Media LLC w: www.atest.com.pl
http://eclecticmuseum.com/opium-weights.html
http://www.opiumgewichte.com/Hartmut/Mollat.pdf
http://museum.bu.ac.th/Newsletter/SEACM_V4_no4.pdf
http://www.sabaidesignsgallery.com/collections/opium-weight/
http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/2001/JSS_097_0e_Gabel_LaoWeightsLuangSymbol.pdf
