Tabakierka – pojemnik w formie niewielkiego pudełeczka, rożku lub flaszeczki, przeznaczony do przechowywania tabaki, czyli sproszkowanego i zazwyczaj aromatyzowanego tytoniu. Tabaki zaczęto używać w Europie już pod koniec XVI wieku, ale specjalnie na nią przeznaczone tabakierki pojawiły się dopiero w drugiej połowie XVII wieku. Za to w następnym stuleciu stały się jednym z podstawowych przedmiotów codziennego użytku, niezbędnym atrybutem dobrego smaku i elegancji, którego kształt i zdobnictwo podporządkowywano nakazom mody, dostosowywano do pór roku, okoliczności, płci, wieku, stroju, rodzaju tabaki.
Wyrabiano je z wszystkich dostępnych materiałów, przy czym te przeznaczone dla arystokracji, szlachty lub bogatego mieszczaństwa bywały bogato zdobione drogimi kamieniami, emalią, kością słoniową lub malarskimi miniaturami. Mniej zamożni miłośnicy tabaki musieli zadowolić się tabakierkami blaszanymi, skórzanymi, rogowymi czy drewnianymi, wcale lub tylko skromnie zdobionymi. W XIX wieku tabaka zaczęła wychodzić z mody, w jego drugiej połowie ustępując cygarom i papierosom, w niektórych jednak regionach Polski – na Kaszubach i na Śląsku – zachowała popularność do czasów współczesnych.
Tabakierki (a także innego rodzaju pudełeczka i drobiazgi, jak również większe kobiałki i torby), wyrabiano między innymi z kory brzozowej, surowca powszechnie dostępnego i dość łatwego w obróbce, co sprawiało, że mogli sobie na nie pozwolić nawet najubożsi. Kora na nie przeznaczona musiała być gładka, cienka i niełamliwa, a więc niezbyt stara. Pozyskiwano ją z wyższych partii drzew i zdzierano za pomocą noża. Z wąskich płatów kory, zmiękczonych gorącą wodą i nawiniętych dwu-, trzykrotnie na owalną lub okrągłą formę, wykonywano ścianki; w już uformowane i jeszcze wilgotne wprawiano z jednej strony drewniane denko, które wysychająca i kurcząca się kora mocno ściskała. Dla zapewnienia trwałości łączono je ze ściankami drewnianymi kołeczkami. Pojemnik zamykano dobrze dopasowanym, wciskanym wieczkiem, także drewnianym, zaopatrzonym w uchwyt z rzemyka lub sznurka. Dekorację tworzyła sama faktura kory, ozdabiano też ścianki prostym geometrycznym wzorem wyciskanym na gorąco stempelkami, albo owijając je wąskimi paskami kory o brzegach wyciętych w ząbki.
Prezentowana tabakierka pochodzi z miasteczka Widze, dziś na Białorusi (obwód witebski, rejon brasławski), niegdyś w zaborze rosyjskim (gubernia Kowieńska, powiat nowoaleksandrowski); wykonana prawdopodobnie w 1877 roku, w tymże roku została zakupiona przez Antoninę Biegańską i ofiarowana przez nią krakowskiemu Muzeum Techniczno-Przemysłowemu, skąd po kilkudziesięciu latach wraz z innymi jej darami trafiła do zbiorów Muzeum Etnograficznego.
W Muzeum Etnograficznym w Krakowie znajduje się kilkadziesiąt różnego rodzaju tabakierek, z czego kilkanaście wykonanych jest z kory brzozowej.
Opracowała Magdalena Dolińska.
Literatura: Jan Stankiewicz, Dzieje tabakiery, Kraków 1976.
