Mały osobisty szkaplerzyk w formie prostokątnego blaszanego pudełeczka z zasuwanym ozdobnym wieczkiem, z miniaturą na płótnie przedstawiającą Buddę Śakjamuniego umieszczoną wewnątrz za szkłem. Prezentowany szkaplerz pochodzi od Buriatów mongolskich, którzy są wyznawcami buddyzmu tybetańskiego.
Buriaci zamieszkują najbardziej wysunięte na północ terytorium buddyzmu tybetańskiego – dotarł do niech w połowie XVII wieku. Jednocześnie jest to silny ośrodek szamanizmu syberyjskiego. Jest to lud, który nie posiada własnej państwowości. Większość Buriatów, około 445 tys., żyje na terytorium Rosji, głównie w obwodzie irkuckim, Kraju Zabajkalskim i Republice Buriacji. Poza granicami Rosji Buriaci żyją w Mongolii (ponad 40 tys.) i w Chinach (7-10 tys.) oraz w byłych republikach radzieckich.
Szkaplerze buddyjskie zwane w Tybecie gau, są rodzajem amuletów, przenośnych kapliczek, w których Tybetańczycy przechowują święte przedmioty i relikwie. Mogą one mieć różne formy: okrągłe, kwadratowe, prostokątne albo kształt bramy torana. Pudełeczka są wykonane z kutej blachy, pokrytej emaliami i złoceniami, często z repusowanymi wzorami zawierającymi pomyślne symbole. Relikwiarze są niejednokrotnie zdobione nie tylko złoceniami, ale także szlachetnymi kamieniami: turkusami, koralami, kryształem górskim, lapis lazuli. W wielu szkaplerzykach, we frontowej części, znajduje się okienko w formie przypominającej aureolę bramy prabha-torana, w którym umieszcza się metalowe lub gliniane tsa-tsa – tabliczki z reliefowymi wyobrażenia bóstw i strażników dharmy lub też trójwymiarowe obiekty. Te święte obiekty i symbole w szkaplerzykach mają przede wszystkim chronić właściciela przed wszelkimi nieszczęściami, ale także przynosić szczęście, usuwając wszelkie przeszkody. Wśród nich mogą się znajdować wizerunki bóstw i strażników religii, relikwie mistrzów religijnych, a także święte stupy, mandale i mantry lub inne teksty buddyjskie, których błogosławieństwa nadają amuletowi moc. Relikwiarz może także zawierać specjalne święte leki wykonane przez wysokich rangą uczonych lamów czy też poświęcone nici i skrawki tkaniny. W przeszłości gau były też noszone podczas bitew, gdyż wierzono, że ich właścicieli nie można zranić.
Mniejsze relikwiarze noszone są na szyi, przyczepione wstążkami lub łańcuszkami do uszek znajdujących się po bokach ozdobnego pojemnika, natomiast większe przyczepia się do pasa lub też nosi jako przenośne sanktuaria.
Szkaplerzyk ze zbiorów Muzeum ma wewnątrz wizerunek Buddy Śakjamuniego – twórcy i najważniejszej postaci buddyzmu. Budda Śakjamuni to mędrzec z rodu Śakjów. Śakjamuni ma charakterystyczny wygląd: długie płatki uszu – znak książęcego rodu, kręcone włosy oraz wypukłość czaszki na potylicy, a ubrany jest w proste szaty mnicha. Nie nosi żadnych ozdób na znak odrzucenia próżnych przyjemności tego świata.
Każdy indywidualny szkaplerz gau różni się w zależności od wykonawcy, jednak pojemniki często mają cztery strony, reprezentujące cztery karmy – zamierzone działania symbolizujące czyny Buddy w czterech kierunkach. Noszenie gau ma też służyć przypomnieniu czterech szlachetnych prawd głoszonych przez Buddę, że życie jest pogrążone w cierpieniu (duhkha); cierpienie jest spowodowane pragnieniem (tanha) osiągnięcia władzy, przyjemności i długiego życia; przez usunięcie tego pragnienia można uwolnić się od cierpienia, otwierając możliwość osiągnięcia nirwany; koniec cierpienia można osiągnąć idąc ku oświeceniu szlachetną ośmioraką ścieżką. To określenie kim się w sensie duchowym, jak i tego do czego się dąży.
Szkaplerzyk pochodzi z kolekcji Juliana Talko-Hryncewicza – lekarza i antropologa, który pozyskał go w latach 1892-1908 pracując jako lekarz w Troickosawsku-Kiachcie, w tzw. Kraju Zabajkalskim we wschodniej Syberii, skąd organizował również wyjazdy do Mongolii. Oprócz praktyk lekarskich prowadził intensywne badania nad Buriatami, Mongołami i Tunguzami, pozyskując liczne materiały antropologiczne, a także etnograficzne, które przekazał po powrocie do Akademii Umiejętności w Krakowie, skąd w 1921 roku trafiają do Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
W zbiorach muzeum znajdują się jeszcze dwa podobne relikwiarze, jeden w formie blaszanego pudełeczka z wizerunkiem Boddhisattwy Awalokiteśwary – Pana Nieograniczonego Współczucia i patrona Tybetu, a drugi mosiężny walcowaty z wytłoczoną postacią Buddy Śakjamuniego wewnątrz, pochodzący z Kałmucji.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Bibliografia:
Beer Robert. The Handbook of Tibetan Buddhist's Symbols. Serindia Publications, Inc., 2003.
Buudha’s Word. The life of Books in Tibet and Beyond; by Mark Elliott, Hildegard Diemberger & Michela Clemente with contributions by Alessandro Boesi, James Canary, Daniele Cuneo, Camillo Formigatti, Imre Galamboś, Agnieszka Helman-Ważny, Stephen Hugh-Jones, Craig Jamieson, Peter Kornicki, Filippo Lunardo, Sujit Sivasundaram, Anuradha Pallipurath, Karma Phuntsho, Paola Ricciardi, Aleix Ruiz-Falqués and Tomasz Ważny; Museum of Archaeology and Anthropology, University of Cambridge; 2014 (publikacja towarzysząca wystawie 2014-2015)
XIV Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie; Kraków 1998
Louis Frederic, Słownik cywilizacji indyjskiej; wyd. polskie pod red. P. Piekarskiego; Katowice „Książnica” 1998
Tibet the Sacred Realm. Photographs 1880-1950. Chronicle by Lobsang P. Lhalungpa.; Philadelphia Museum of Art , 1983; katalog wystawy
Zbigniew Szmyt, Kulturowe następstwa migracji. Na przykładzie buriackiej diaspory w Moskwie i buriackich repatriantów z Chin; U. A. M. ( praca doktorska na Wydziale Historycznym w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej); Poznań 2011
Richard Waterstone, Indie. Magia. Tradycja. Rzeczywistość; wyd. Polskie Warszawa 1996
http://rubinmuseum.org/collection/artwork/amulet-box-gau
http://rubinmuseum.org/events/exhibitions/sacred-spaces
Buriaci zamieszkują najbardziej wysunięte na północ terytorium buddyzmu tybetańskiego – dotarł do niech w połowie XVII wieku. Jednocześnie jest to silny ośrodek szamanizmu syberyjskiego. Jest to lud, który nie posiada własnej państwowości. Większość Buriatów, około 445 tys., żyje na terytorium Rosji, głównie w obwodzie irkuckim, Kraju Zabajkalskim i Republice Buriacji. Poza granicami Rosji Buriaci żyją w Mongolii (ponad 40 tys.) i w Chinach (7-10 tys.) oraz w byłych republikach radzieckich.
Szkaplerze buddyjskie zwane w Tybecie gau, są rodzajem amuletów, przenośnych kapliczek, w których Tybetańczycy przechowują święte przedmioty i relikwie. Mogą one mieć różne formy: okrągłe, kwadratowe, prostokątne albo kształt bramy torana. Pudełeczka są wykonane z kutej blachy, pokrytej emaliami i złoceniami, często z repusowanymi wzorami zawierającymi pomyślne symbole. Relikwiarze są niejednokrotnie zdobione nie tylko złoceniami, ale także szlachetnymi kamieniami: turkusami, koralami, kryształem górskim, lapis lazuli. W wielu szkaplerzykach, we frontowej części, znajduje się okienko w formie przypominającej aureolę bramy prabha-torana, w którym umieszcza się metalowe lub gliniane tsa-tsa – tabliczki z reliefowymi wyobrażenia bóstw i strażników dharmy lub też trójwymiarowe obiekty. Te święte obiekty i symbole w szkaplerzykach mają przede wszystkim chronić właściciela przed wszelkimi nieszczęściami, ale także przynosić szczęście, usuwając wszelkie przeszkody. Wśród nich mogą się znajdować wizerunki bóstw i strażników religii, relikwie mistrzów religijnych, a także święte stupy, mandale i mantry lub inne teksty buddyjskie, których błogosławieństwa nadają amuletowi moc. Relikwiarz może także zawierać specjalne święte leki wykonane przez wysokich rangą uczonych lamów czy też poświęcone nici i skrawki tkaniny. W przeszłości gau były też noszone podczas bitew, gdyż wierzono, że ich właścicieli nie można zranić.
Mniejsze relikwiarze noszone są na szyi, przyczepione wstążkami lub łańcuszkami do uszek znajdujących się po bokach ozdobnego pojemnika, natomiast większe przyczepia się do pasa lub też nosi jako przenośne sanktuaria.
Szkaplerzyk ze zbiorów Muzeum ma wewnątrz wizerunek Buddy Śakjamuniego – twórcy i najważniejszej postaci buddyzmu. Budda Śakjamuni to mędrzec z rodu Śakjów. Śakjamuni ma charakterystyczny wygląd: długie płatki uszu – znak książęcego rodu, kręcone włosy oraz wypukłość czaszki na potylicy, a ubrany jest w proste szaty mnicha. Nie nosi żadnych ozdób na znak odrzucenia próżnych przyjemności tego świata.
Każdy indywidualny szkaplerz gau różni się w zależności od wykonawcy, jednak pojemniki często mają cztery strony, reprezentujące cztery karmy – zamierzone działania symbolizujące czyny Buddy w czterech kierunkach. Noszenie gau ma też służyć przypomnieniu czterech szlachetnych prawd głoszonych przez Buddę, że życie jest pogrążone w cierpieniu (duhkha); cierpienie jest spowodowane pragnieniem (tanha) osiągnięcia władzy, przyjemności i długiego życia; przez usunięcie tego pragnienia można uwolnić się od cierpienia, otwierając możliwość osiągnięcia nirwany; koniec cierpienia można osiągnąć idąc ku oświeceniu szlachetną ośmioraką ścieżką. To określenie kim się w sensie duchowym, jak i tego do czego się dąży.
Szkaplerzyk pochodzi z kolekcji Juliana Talko-Hryncewicza – lekarza i antropologa, który pozyskał go w latach 1892-1908 pracując jako lekarz w Troickosawsku-Kiachcie, w tzw. Kraju Zabajkalskim we wschodniej Syberii, skąd organizował również wyjazdy do Mongolii. Oprócz praktyk lekarskich prowadził intensywne badania nad Buriatami, Mongołami i Tunguzami, pozyskując liczne materiały antropologiczne, a także etnograficzne, które przekazał po powrocie do Akademii Umiejętności w Krakowie, skąd w 1921 roku trafiają do Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
W zbiorach muzeum znajdują się jeszcze dwa podobne relikwiarze, jeden w formie blaszanego pudełeczka z wizerunkiem Boddhisattwy Awalokiteśwary – Pana Nieograniczonego Współczucia i patrona Tybetu, a drugi mosiężny walcowaty z wytłoczoną postacią Buddy Śakjamuniego wewnątrz, pochodzący z Kałmucji.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Bibliografia:
Beer Robert. The Handbook of Tibetan Buddhist's Symbols. Serindia Publications, Inc., 2003.
Buudha’s Word. The life of Books in Tibet and Beyond; by Mark Elliott, Hildegard Diemberger & Michela Clemente with contributions by Alessandro Boesi, James Canary, Daniele Cuneo, Camillo Formigatti, Imre Galamboś, Agnieszka Helman-Ważny, Stephen Hugh-Jones, Craig Jamieson, Peter Kornicki, Filippo Lunardo, Sujit Sivasundaram, Anuradha Pallipurath, Karma Phuntsho, Paola Ricciardi, Aleix Ruiz-Falqués and Tomasz Ważny; Museum of Archaeology and Anthropology, University of Cambridge; 2014 (publikacja towarzysząca wystawie 2014-2015)
XIV Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie; Kraków 1998
Louis Frederic, Słownik cywilizacji indyjskiej; wyd. polskie pod red. P. Piekarskiego; Katowice „Książnica” 1998
Tibet the Sacred Realm. Photographs 1880-1950. Chronicle by Lobsang P. Lhalungpa.; Philadelphia Museum of Art , 1983; katalog wystawy
Zbigniew Szmyt, Kulturowe następstwa migracji. Na przykładzie buriackiej diaspory w Moskwie i buriackich repatriantów z Chin; U. A. M. ( praca doktorska na Wydziale Historycznym w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej); Poznań 2011
Richard Waterstone, Indie. Magia. Tradycja. Rzeczywistość; wyd. Polskie Warszawa 1996
http://rubinmuseum.org/collection/artwork/amulet-box-gau
http://rubinmuseum.org/events/exhibitions/sacred-spaces
