[Kliknij skan powyżej, by obejrzeć całość]
O 13-letnim Wincentym, który w 1886 roku otrzymał prezentowane świadectwo, nie wiemy wiele ponad to, że urodził się w Luboczy w powiecie krakowskim (obecnie rejon Krakowa) i w tamtejszej szkole pospolitej odbył pełny, sześcioletni okres obowiązkowej nauki. Możemy jednak z dużym prawdopodobieństwem odtworzyć okoliczności i warunki w jakich ta edukacja przebiegała.
Zgodnie z ustawą austriacką z maja 1873 r. obowiązkiem szkolnym zostały objęte dzieci, które ukończyły szósty rok życia. Miały one kontynuować naukę przez kolejnych sześć lat, aż do ukończenia lat dwunastu. Z informacji zawartych na świadectwie wynika, że Wincenty rozpoczął naukę rok później niż to zakładały przepisy, a więc w wieku lat siedmiu. Nie wiadomo, co spowodowało to odroczenie. Rodzice zobowiązani byli posyłać dziecko do publicznej szkoły pod groźbą użycia przymusu, a szczególnie oporni musieli liczyć się z karą grzywny, a w przypadku ubóstwa nawet z trwającym 1-3 dni aresztem. Rok szkolny 1880/1881 był jednak w Luboczy rokiem wyjątkowym i być może tutaj należy szukać przyczyny późniejszego rozpoczęcia nauki Wincentego Pazdalskiego. W tym roku bowiem oddano do użytku nowy murowany budynek szkolny dla dzieci z Luboczy i sąsiedniego Grębałowa. Wyposażony był – w miarę możliwości – we wszystkie przewidziane ustawą udogodnienia, może więc warto było poczekać?
W 1884 r. jednoklasowa szkoła ludowa w Luboczy miała dwóch nauczycieli, a zatem liczba uczniów nie mogła przekraczać osiemdziesięciu. Nauczycielem prowadzącym był K.(?) Chlebowski, drugim prawdopodobnie ksiądz St. Stępiński.
Uwolnienie od obowiązku nauki dziennej Wincenty otrzymał po odbyciu pełnego sześcioletniego okresu kształcenia w wieku trzynastu lat. Warunkiem koniecznym było jednak udowodnienie dostatecznej biegłości w przewidzianych dla szkół ludowych przedmiotach nauczania. Na szczęście na świadectwie Pazdalskiego przeważa ocena dobra.
Pod koniec czerwca 1886 r. w szkole ludowej w Luboczy odbyło się uroczyste zakończenie roku szkolnego. Prawdopodobnie, jak w większości placówek edukacyjnych tego szczebla, zorganizowano „popisy publiczne” wychowanków. Miały one pokazać rodzicom poczynione przez dzieci postępy w nauce, a pośrednio także rozbudzić w lokalnych społecznościach żywsze zainteresowanie szkołami i uświadomić potrzebę kształcenia.
Otrzymane wówczas przez Wincentego uchylenie obowiązku szkolnego dotyczyło jednak jedynie regularnej nauki codziennej. Następnie każdy uczeń był zobowiązany do kontynuowania edukacji w ramach cotygodniowych szkółek niedzielnych. Szkółki te w założeniu miały z jednej strony utrwalać wiedzę nabytą w szkole ludowej, a z drugiej uzupełniać ją nauką przedmiotów praktycznych, niezbędnych w dorosłym życiu. W programie szkół wiejskich było więc gospodarstwo wiejskie, ogrodnictwo, sadownictwo i pszczelarstwo, gospodarstwo domowe kobiece, rachunki gospodarskie i stylistyka praktyczna. Nauka w szkołach miejskich uwzględniała przeważnie rzemiosło, przemysł miejscowy i handel. Dopiero po ukończeniu 2-letniej nauki niedzielnej kierownik szkoły wydawał świadectwo uwalniające ostatecznie od obowiązku pobierania nauki szkolnej.
Czy takie świadectwo otrzymał również Pazdalski? A może wybrał inną drogę i obowiązkową naukę kontynuował w jednej ze szkół średnich w pobliskim Krakowie? Jak potoczyło się życie trzynastoletniego Wincentego Pazdalskiego z Luboczy? Wśród wielu pytań niewiele jest odpowiedzi. Pewne jest jedynie to, że w słoneczną środę 30 czerwca 1886 r. Wincenty rozpoczynał wakacje.
ŚWIADECTWO ukończonéj obowiązkowéj nauki szkolnéj
Pazdalski Wincenty urodzony dnia 21. stycznia roku 1873 w Luboczy uczęszczał do szkoły ludowej pospolitej 1 klasowéj w Luboczy od dnia 1. września 1880 do dnia 30. czerwca 1886, zachowywał się pod względem obyczajów chwalebnie, przykładał się do nauk z pilnością zadowalniającą i poczynił w nich dobre postępy, a mianowicie:
Poniżej znajduje się uzasadnienie decyzji o zwolnieniu z obowiązku uczęszczania na naukę codzienną i objęcie obowiązkiem nauki niedzielnej:
Ponieważ uczeń ten uczynił za dość wymaganiom art. 44 ustawy szkolnéj krajowéj z 2 Maja 1873, l. 250 i §fu [nieczytelne] regulaminu dla szkół ludowych, uwalnia się go w myśl art. 41 téj ustawy tudzież §§. 15 i 20 regulaminu od obowiązku dalszego uczęszczania na naukę codzienną do szkoły i przeznacza się na podstawie przepisu zawartego w art. 41 ustawy szkolnej i w §. 19 regulaminu na nauke niedzielną.
oraz datacja i podpisy:
Szkoła pospolita 1 klasowa w Luboczy dnia 30. Czerwca 1886 r.
Nauczyciel kierujący K.(?) Chlebowski
Nauczyciel religii Ks. St. Stępiński
Dolną część dokumentu zajmuje tabela ze „skalą ocenienia”, kolejno z obyczajów (wzorowe, chwalebne, odpowiednie, mniej odpowiednie, nie odpowiednie), pilności (wytrwała, zadowalniająca, dostateczna, niejednostajna, mała) i postępów (bardzo dobry, dobry, dostateczny, mierny, niedostateczny).
W prawym górnym rogu naklejony znaczek z wyobrażeniem monety o nominale „15 kr.” Z niemieckojęzycznym napisem w otoku: „KAIS KON ÖSTERR STEMPEL MARKE / FÜNFZEHN KREUZER.” zwieńczony tarczą herbową z godłem monarchii austro-węgierskiej- czarnym dwugłowym orłem (opłata urzędowa w wysokości 15-stu krajcarów austriackich). W dolnej części znaczka data roczna: „1881[4?]”, częściowo zasłonięta odbitą pieczęcią okrągłą z napisem w otoku: „RADA SZKOLNA KRAJOWA W LUBOCZY”.
Kamila Wasilewska-Prędki
Ustawy i najważniejsze rozporządzenia dla szkół ludowych w królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiém Księstwem Krakowskiém, nakł. E. Winiarz, Lwów 1879
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. V, Warszawa 1884
Encyklopedia Krakowa, red. A. Stachowski, Kraków 2000
O 13-letnim Wincentym, który w 1886 roku otrzymał prezentowane świadectwo, nie wiemy wiele ponad to, że urodził się w Luboczy w powiecie krakowskim (obecnie rejon Krakowa) i w tamtejszej szkole pospolitej odbył pełny, sześcioletni okres obowiązkowej nauki. Możemy jednak z dużym prawdopodobieństwem odtworzyć okoliczności i warunki w jakich ta edukacja przebiegała.
Zgodnie z ustawą austriacką z maja 1873 r. obowiązkiem szkolnym zostały objęte dzieci, które ukończyły szósty rok życia. Miały one kontynuować naukę przez kolejnych sześć lat, aż do ukończenia lat dwunastu. Z informacji zawartych na świadectwie wynika, że Wincenty rozpoczął naukę rok później niż to zakładały przepisy, a więc w wieku lat siedmiu. Nie wiadomo, co spowodowało to odroczenie. Rodzice zobowiązani byli posyłać dziecko do publicznej szkoły pod groźbą użycia przymusu, a szczególnie oporni musieli liczyć się z karą grzywny, a w przypadku ubóstwa nawet z trwającym 1-3 dni aresztem. Rok szkolny 1880/1881 był jednak w Luboczy rokiem wyjątkowym i być może tutaj należy szukać przyczyny późniejszego rozpoczęcia nauki Wincentego Pazdalskiego. W tym roku bowiem oddano do użytku nowy murowany budynek szkolny dla dzieci z Luboczy i sąsiedniego Grębałowa. Wyposażony był – w miarę możliwości – we wszystkie przewidziane ustawą udogodnienia, może więc warto było poczekać?
W 1884 r. jednoklasowa szkoła ludowa w Luboczy miała dwóch nauczycieli, a zatem liczba uczniów nie mogła przekraczać osiemdziesięciu. Nauczycielem prowadzącym był K.(?) Chlebowski, drugim prawdopodobnie ksiądz St. Stępiński.
Uwolnienie od obowiązku nauki dziennej Wincenty otrzymał po odbyciu pełnego sześcioletniego okresu kształcenia w wieku trzynastu lat. Warunkiem koniecznym było jednak udowodnienie dostatecznej biegłości w przewidzianych dla szkół ludowych przedmiotach nauczania. Na szczęście na świadectwie Pazdalskiego przeważa ocena dobra.
Pod koniec czerwca 1886 r. w szkole ludowej w Luboczy odbyło się uroczyste zakończenie roku szkolnego. Prawdopodobnie, jak w większości placówek edukacyjnych tego szczebla, zorganizowano „popisy publiczne” wychowanków. Miały one pokazać rodzicom poczynione przez dzieci postępy w nauce, a pośrednio także rozbudzić w lokalnych społecznościach żywsze zainteresowanie szkołami i uświadomić potrzebę kształcenia.
Otrzymane wówczas przez Wincentego uchylenie obowiązku szkolnego dotyczyło jednak jedynie regularnej nauki codziennej. Następnie każdy uczeń był zobowiązany do kontynuowania edukacji w ramach cotygodniowych szkółek niedzielnych. Szkółki te w założeniu miały z jednej strony utrwalać wiedzę nabytą w szkole ludowej, a z drugiej uzupełniać ją nauką przedmiotów praktycznych, niezbędnych w dorosłym życiu. W programie szkół wiejskich było więc gospodarstwo wiejskie, ogrodnictwo, sadownictwo i pszczelarstwo, gospodarstwo domowe kobiece, rachunki gospodarskie i stylistyka praktyczna. Nauka w szkołach miejskich uwzględniała przeważnie rzemiosło, przemysł miejscowy i handel. Dopiero po ukończeniu 2-letniej nauki niedzielnej kierownik szkoły wydawał świadectwo uwalniające ostatecznie od obowiązku pobierania nauki szkolnej.
Czy takie świadectwo otrzymał również Pazdalski? A może wybrał inną drogę i obowiązkową naukę kontynuował w jednej ze szkół średnich w pobliskim Krakowie? Jak potoczyło się życie trzynastoletniego Wincentego Pazdalskiego z Luboczy? Wśród wielu pytań niewiele jest odpowiedzi. Pewne jest jedynie to, że w słoneczną środę 30 czerwca 1886 r. Wincenty rozpoczynał wakacje.
Pełna treść dokumentu
ŚWIADECTWO ukończonéj obowiązkowéj nauki szkolnéj
Pazdalski Wincenty urodzony dnia 21. stycznia roku 1873 w Luboczy uczęszczał do szkoły ludowej pospolitej 1 klasowéj w Luboczy od dnia 1. września 1880 do dnia 30. czerwca 1886, zachowywał się pod względem obyczajów chwalebnie, przykładał się do nauk z pilnością zadowalniającą i poczynił w nich dobre postępy, a mianowicie:
| W nauce religii | dobry |
| ˮ języka polskiego | dobry |
| ˮ ˮ niemieckiego | [bez stopnia] |
| ˮ rachunków | dostateczny |
| ˮ geografii i historyi | bardzo dobry |
| ˮ historii naturalnéj | dobry |
| ˮ fizyki | dobry |
| ˮ geometryi | dostateczny |
| ˮ rysunków geometr. | bardzo dobry |
| ˮ pisania | dobry |
| ˮ śpiewu | dostateczny |
| ˮ gimnastyki | dobry |
| ˮ robót ręcznych kobiecych | [bez stopnia] |
Poniżej znajduje się uzasadnienie decyzji o zwolnieniu z obowiązku uczęszczania na naukę codzienną i objęcie obowiązkiem nauki niedzielnej:
Ponieważ uczeń ten uczynił za dość wymaganiom art. 44 ustawy szkolnéj krajowéj z 2 Maja 1873, l. 250 i §fu [nieczytelne] regulaminu dla szkół ludowych, uwalnia się go w myśl art. 41 téj ustawy tudzież §§. 15 i 20 regulaminu od obowiązku dalszego uczęszczania na naukę codzienną do szkoły i przeznacza się na podstawie przepisu zawartego w art. 41 ustawy szkolnej i w §. 19 regulaminu na nauke niedzielną.
oraz datacja i podpisy:
Szkoła pospolita 1 klasowa w Luboczy dnia 30. Czerwca 1886 r.
Nauczyciel kierujący K.(?) Chlebowski
Nauczyciel religii Ks. St. Stępiński
Dolną część dokumentu zajmuje tabela ze „skalą ocenienia”, kolejno z obyczajów (wzorowe, chwalebne, odpowiednie, mniej odpowiednie, nie odpowiednie), pilności (wytrwała, zadowalniająca, dostateczna, niejednostajna, mała) i postępów (bardzo dobry, dobry, dostateczny, mierny, niedostateczny).
W prawym górnym rogu naklejony znaczek z wyobrażeniem monety o nominale „15 kr.” Z niemieckojęzycznym napisem w otoku: „KAIS KON ÖSTERR STEMPEL MARKE / FÜNFZEHN KREUZER.” zwieńczony tarczą herbową z godłem monarchii austro-węgierskiej- czarnym dwugłowym orłem (opłata urzędowa w wysokości 15-stu krajcarów austriackich). W dolnej części znaczka data roczna: „1881[4?]”, częściowo zasłonięta odbitą pieczęcią okrągłą z napisem w otoku: „RADA SZKOLNA KRAJOWA W LUBOCZY”.
Opracowała
Kamila Wasilewska-Prędki
Bibliografia
Ustawy i najważniejsze rozporządzenia dla szkół ludowych w królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiém Księstwem Krakowskiém, nakł. E. Winiarz, Lwów 1879Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. V, Warszawa 1884
Encyklopedia Krakowa, red. A. Stachowski, Kraków 2000
