Strug na cztery ręce, składa się z obudowy z podstawą (płozą), ograniczoną wystającymi krawędziami, z poziomo ustawionego w nich noża, ruchomej górnej klapki, dna zamykającego otwór o pochyłym wnętrzu oraz z dwóch uchwytów, przechodzących przez obudowę.
Strug ten konstrukcyjnie różni się od strugów stolarskich, bednarskich, kołodziejskich i innych, chociaż zachowuje podstawową funkcję strugania. Wyjątkowe jednak było to struganie (stąd nazwa: darcie). Nie polegało na wyrównywaniu powierzchni, lecz na ścinaniu cienkich szczap drewna tak, jak obiera się owoc.
We wsi Sól, w Beskidzie Śląskim, potrzeba było do tego trzech silnych mężczyzn, ponieważ drewno strugane było świeże i stawiało opór. Łuczywo wykonywano z grubej i długiej deski, zwanej sędziołem, mocowanej w ławie. Dwaj mężczyźni ciągnęli strug za rączki uchwytu, trzeci popychał pionowy uchwyt z drugiej strony. W strugu z Jurkowa trzeciego uchwytu nie ma, być może dlatego że praca ta nie była tutaj tak ciężka, bo szczapy łuczywa nie były bukowe, ale sosnowe (tzw. smolne pniaki po uschniętym drzewie). Gotowe szczapy w liczbie kilkunastu sztuk wiązano i składano na strychu, aby przeschły. Dlaczego tak robiono, łatwiej przecież było strugać suche drewno, o tym literatura milczy. Zamiast struga używano niekiedy w celu pozyskania szczap, siekiery.
W Beskidzie Śląskim szczapy nazywano ślajsami, a strug, którym je strugano, kocurem. Jeden z nich jest obecny na wystawie stałej w muzealnej Izbie Podhalańskiej.
Zwyczaj oświetlania izb mieszkalnych łuczywem jest bardzo dawny i sięga okresu korzystania z otwartych palenisk (ognisk, stąd ognisko domowe, które zapewne w ten sposób przeszło w metaforę).
Strugi tego typu używano tylko w niektórych okolicach. W zbiorach Muzeum Etnograficznego jest ich sześć, w tym cztery z Beskidu Śląskiego.
Strug pochodzi ze zbiorów Izby Regionalnej w Jurkowie, którą prawdopodobnie zlikwidowano w 1973 roku.
Opracował Piotr Worytkiewicz.
Bibliografia
Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, t. 1, Warszawa 1967.
Reinfuss R., Tradycja otwartego ogniska w małopolskim budownictwie ludowym, „Lud”, t. XLI, 1954.
Udziela S., Oświetlanie mieszkań, „Orli Lot” 1928, nr 4.
Węgrzynowicz L., Jak dawniej oświetlano izby wiejskie w Soli?, „Orli Lot” 1929, nr 3.
