Stolarstwo wyodrębniło się z ciesielstwa wraz z udoskonaleniem narzędzi do obróbki drewna. Udoskonalono również strug (inaczej hebel) – przyrząd do wygładzania powierzchni desek. Urządzenie to umożliwiło precyzyjniejszą obróbkę drewna, a co za tym idzie pomagało zaspokoić rosnące wymagania estetyczne mieszczan, a także mieszkańców wsi. Prezentowany strug odpowiadał z pewnością również na potrzeby estetyczne – jest pięknie zdobiony motywem roślinnym.
Każdy strug składa się z drewnianej oprawy z rękojeścią, najważniejszej części, czyli stalowego noża (tzw. żelazka) z odchylakiem wiórów (lub bez niego) oraz z klina do zaciskania noża. Strugi, w zależności od ukształtowania dolnej części (tzw. płozy), dzielą się na płaszczyznowe oraz profilowe.
Omawiany obiekt to strug płaszczyznowy z górnym otworem na nóż, z prostym ostrzem typu odchylak oraz klinem. Strug bednarski charakteryzuje się długością od 1 do 3 metrów i inną technika pracy (odwróceniem ostrza noża do góry i unieruchomieniem podczas pracy, stąd mógł nie mieć uchwytu). Górna powierzchnia prezentowanego obiektu ozdobiona jest pięknym, rozbudowanym ornamentem wolutowym typu roślinnego. Z boku jego krawędzi wyciosano ząbkowany szlak, od dołu wkręcono haczyk z kółkiem. Na oprawie struga umieszczono też znaki własnościowe. Jego twórcą mógł być stolarz cechowy wykonujący rzeźbione szafy, który poświęcał wyglądowi swoich narzędzi wiele uwagi. Tak zdobione urządzenie stanowi rzadkość wśród polskich zbiorów tego typu. Na płozie przyklejone są dwie metki: większa i mniejsza. Na mniejszej wypisano numer K. 337, na większej – obok tekstu ołówkiem z imieniem i nazwiskiem ofiarodawcy – F.K. 5574. Niestety do naszych czasów nie zachował się nóż, klin oraz rękojeść struga.
Rabanek albo spust do wyrównywania długich powierzchni był powszechnie stosowany w meblarstwie ludowym. Strugi stolarskie i ciesielskie były narzędziami o długości od 70 do 90 cm. Nazwy jakimi określano strug bednarski w II poł. XIX w. to m.in. spuszcz, spusk, rubanek. Prawdopodobnie mniejszej wielkości strugi, których używano wówczas powszechnie za granicą, określano nazwą półspuszcz czyli mały spuszcz. Na Polesiu strug bednarski znany był jako spusk – podobnie jak inne strugi wykonywano go z drewna grabowego. Po II Wojnie Światowej powszechnie stosowano już nazwy – spust, spustnik, które wykorzystywane są również dziś. Prezentowany strug pochodzi ze zbiorów Gustawa Steingrabera (1852-1908) – chemika, prezesa Towarzystwa Naukowego w Krakowie. Po śmierci właściciela w 1909 roku, obiekt przejęło Muzeum Narodowe w Krakowie. Muzeum Etnograficznemu został on przekazany w 1939 roku. Informacje jakie posiadamy pochodzą z karty inwentarzowej MNK – wynika z niej, że strug pochodzi z XVII wieku. Układ kompozycyjny zdobienia nawiązuje do stylu ornamentacyjnego (tzw. regencji), stosowanego we Francji na początku XVIII wieku, którego początki być może wywodzą się z popularnych w XVII i XVIII wieku symetrycznych ornamentów roślinnych i wolutowych.
Opracował Piotr Worytkiewicz.
Bibliografia:
Heurich J., Przewodnik dla stolarzy, Warszawa 1862
Kuroń H., Słownik rzemieślniczy, Warszawa 1963
Norman G. A., Høvelenes historie, Lillenhammer 1954
Olczak S., Jędrejek W., Wiater W., Poradnik cieśli wiejskiego, Warszawa 1957
Pietkiewicz Cz., Polesie rzeczyckie. Kultura materialna, Kraków 1928
Reinfuss R., Meblarstwo ludowe, Warszaw 1977
