Stępy należą do najstarszych narzędzi na świecie. Służą do przygotowania podstawowego pożywienia – ziarna zbóż. Ziarno jęczmienia podsuszano, a podczas pracy skrapiano wodą i trzykrotnie obtłukiwano. Po pierwszym obtłuczeniu ziarno suszono i przesiewano przez sito. Obtłuczony jęczmień określano jako pęcak, rzadziej jako krupy. W stępach tłuczono także rozpowszechnione w Polsce nasiona lnu oraz jałowca na piwo, rzadziej, nasiona maku i sól.
O sposobie wykonania stępy pisze Kazimierz Jagieła: „wgłębienie na ziarno wykonywano dwoma sposobami : starszym przez wypalenie, młodszym przez drążenie, niekiedy w celu zabezpieczenia jej przed pękaniem, ściągano ją od góry metalową obręczą”. Z pierwszym rodzajem techniki spotkał się przed II wojną na terenie Śląska Cieszyńskiego, Longin Malicki – ze zbiorów tego właśnie badacza pochodzi prezentowana stępa.
Narzędziem do obtłukiwania ziarna w omawianej stępie, był stępor – rodzaj długiego, płaskiego lub owalnego kamienia rzecznego. Tłuka tego rodzaju używano w całym paśmie Beskidów.
Zastanawiająca jest umieszczona na stępie data: 1883. Jej układ i wielkość mogą budzić wątpliwości – snycerze rzadko datowali wykonane przez siebie przedmioty, zanim nie stało się to popularne w sytuacji narastającego procesu przechodzenia wsi tradycyjnej na letniskową. Wówczas – jak pisze Mieczysław Gładysz – zaistniało niebezpieczeństwo spotkania „dawnej daty umyślnie sfałszowanej przez miejscowych górali”. Ze względu na ofiarodawcę obiektu, taki przypadek „fałszerstwa” należy raczej wykluczyć. Niemniej o prawdopodobnym wykonawcy stępy, Michale Kujawie (ur. w 1855 roku w Istebnej) pisze Gładysz, że „ostatnio począł ulegać wpływom wykształconych po miastach artystów”. Stępa mogła także wyjść spod ręki Jana Janoszka (ur. 1863), który miał przyozdobić wiele stołków, przęślic, łyżników i solniczek.
Opracował Piotr Worytkiewicz.
Literatura:
Kazimierz Jagieła, Stępa w Polsce [w:] Pożywienie ludności wiejskiej, Kraków 1973
Kazimierz Jagieła, Formy stęp…, „Lud” t. 57, 1973
Adam Fischer, Etnografia słowiańska. Polacy, z. 3, Lwów 1934
Mieczysław Gładysz, Góralskie zdobnictwo drzewne na Śląsku, Kraków 1935
Longin Malicki, Zarys kultury materialnej górali śląskich, Katowice 1936
