Wbrew pozorom opowieść nie będzie dotyczyć części bielizny damskiej, podtrzymującej piersi, czyli biustonosza. Stanik przez wieki był określeniem wierzchniego ubioru górnej połowy ciała, okrywającego talię i piersi, czyli stan (stąd nazwa). Występował w dwóch podstawowych formach. Mógł być złączony ze spódnicą, będąc wówczas częścią sukni kobiecej albo stanowił odrębną całość.
W literaturze tematu dotyczącej strojów ludowych nazwa stanik często stanowiła synonim gorsetu i Prawdopodobnie także kobiety na wsiach częściej używały tego określenia na oznaczenie wierzchniej, często zdobionej część ubioru, noszonej na koszuli lub bluzce. Często stosowały inne nazwy lokalne. Stanik zszyty ze spódnicą, którego funkcja ograniczała się praktycznie do podtrzymywania dolnej części sukni nazywano na przykład opleckiem (strój opolski, pszczyński czy wilamowicki), lajbikiem (Śląsk, Spisz), żywotkiem (np.Śląsk Cieszyński) czy kabatem (Kurpie-Puszcza Biała). Z kolei staniki stanowiące odrębną część ubioru zakładaną na wierzch nazywano na Ślasku wierzcheń albo babski brzuślak.
W kroju staniki były podobne do siebie, często usztywniane, zapinane na guziki bądź haftki czy sznurowane z przodu, z tyłu lub z boku i spełniały najważniejsze funkcje gorsetu: podkreślały kształt piersi i ściskały talię. W literaturze tematu nadmieniano, że w przeciwieństwie do gorsetu, staniki nie posiadały w dolnej części kaletek, tylko ewentualnie rodzaj falbany. Ciekawym przykładem są noszone przez kobiety m.in. w Wielkopolsce czy na Kujawach obcisłe i wcięte w pasie sznurówki. Ten typ staników był charakterystycznie zakończony od dołu tzw.kiszką (pasem wypełnionym szmatkami), która ułatwiała zawiązanie na niej spódnicy, a jednocześnie pomagała nadać figurze odpowiedni kształt. Staniki mogły być też mniej wycięte pod szyją i posiadać rękawy (np. Kurpie-Puszcza Zielona, strój pyrzycki).
Staniki szyto z tkanin gładkich i wzorzystych. Odświętne, bez względu na formę mogły być szyte z drogich tkanin (adamaszek, jedwabny brokat, aksamit) i być bogato zdobione (szych, wstążeczki, tasiemki pasmanteryjne, haft). Z kolei codzienne szyto z gorszych gatunkowo tkanin: prostego płótna lnianego, kretonu, barchanu czy flaneli. Wybór tkaniny był często zależny od gustu użytkowniczki, ale przede wszystkim od jej możliwości finansowych.
Prezentowany stanik pochodzi z Podhala i niestety nie mamy o nim zbyt wielu informacji. W literaturze tematu także nie znajdujemy opisów podobnych elementów ubioru kobiecego.
Najprawdopodobniej stanowi on przykład odzieży codziennej, na co może wskazywać tkanina. Uszyty jest z kilku rodzajów flaneli w kratkę, która na ramionach i przy zapięciu była sztukowana, a z przodu stanik jest zapinany na guziki. O stonikach na Podhalu pisze Stanisława Trebunia-Staszel, że „były szyte z płótna i noszone na co dzień przez dziewczęta i kobiety jeszcze na początku XX wieku”, ale w tym przypadku nazwa odnosi się do przodka znanej współcześnie części bielizny.
Opracowała Ewa Rossal.
Bibliografia:
Seria: Atlasy Polskich Strojów Ludowych, zeszyty od 1946 do 2015 r.
F. Boucher, Historia mody. dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX wieku, Warszawa 2012
Ł. Gołębiowski, Ubiory w Polsce od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych, sposobem dykcjonarza ułożone i opisane, Warszawa 1830
S. Trebunia-Staszel, Śladami podhalańskiej mody. Studium z zakresu historii stroju Górali Podhalańskich, Kościelisko 2007
