Pulpit, na którym kładzie się „Księgę” (al Kitab) podczas czytania czy recytacji, zwany jest w języku arabskim rahla (rehal, rihal, rahil). Ta „Księga” to Koran, a właściwie Quran, co oznacza recytację. Jest głosem Boga, księgą zawierającą objawienia zesłane prorokowi Muhammadowi, a następnie spisane w rękopisie. Mimo, że Quran został objawiony w VII w. muzułmanie wierzą, że jako słowo Boga, jest ponadczasowy i wieczny. Jako taki musi być zawsze traktowany z szacunkiem i podziwem. Stąd też nadaje mu się pełne szacunku i czci przymiotniki, nazywając świętą czy chwalebną „Księgą”.
Zgodnie z religijnymi zwyczajami islamu, takiej „Księgi” nie wolno kłaść na gołej ziemi, zawsze musi znajdować się ona na pewnym podwyższeniu. Do przechowywania Koranu służą ozdobne pojemniki i tkaniny, a do używania go podczas czytania i recytacji – wykonane z rzeźbionego drewna, składane pulpity. Te specjalne podstawki, znane także jako "Rahl-e sharif" czyli doskonałe rahle są pełnymi kunsztu, a jednocześnie łatwymi w użyciu przenośnymi urządzeniami.
Wykonane są z jednego kawałka twardego drewna, grubej deski, która przecinana jest poziomo w połowie grubości, z pozostawieniem wąskiego nieprzeciętego odcinka w środku deski. Ta "pełna", nierozdzielna część drewna jest następnie nacinana w taki sposób, by utworzyć ruchome złożone zawiasy, umożliwiające otwarcie dwóch połówek oryginalnej płyty. Po rozłożeniu pulpit przybiera formę X. Górna część tej formy, gładka i nieozdobiona, tworzy pulpit pod rozłożony Koran, a dolna - ozdobnie wycięta na kształt niszy modlitewnej (mihrab) - stanowi podpórki pulpitu. Boki zewnętrzne obydwu części tego składanego urządzenia są zwykle ozdobnie rzeźbione wyszukanymi, skomplikowanymi reliefami w zawiłe arabeskowe wzory geometryczno-roślinne lub inkrustacjami z innych materiałów. Górna część nigdy nie rozkłada się na płasko, bo w przeciwieństwie do Europejczyków, muzułmanie nie mają zwyczaju całkowitego otwierania książki.
Rozłożona forma X pulpitu pod Koran nawiązuje do budowy siodła dla wielbłąda. Arabskie słowo rahl(a) ma właśnie takie powszechne znaczenie – „siodło wielbłąda”. Jednak wystarczy spojrzeć na takie siodło, by przekonać się, że podobieństwo jest bardzo powierzchowne, płytkie i oparte na prostym podobieństwie rozłożonego pulpitu ze skrzyżowanymi podpórkami siodła.
Pulpity pod Koran wyglądają jak składane krzesełka-stołeczki i działają na tych samych zasadach, choć zawierają istotne róznice. Islam wprowadził je do wielu części świata. Islamska forma takiego składanego krzesełka była formą najbardziej rozprzestrzenioną i popularną. Należy podkreślić, że składany poruszający się na zawiasach pulpit jest inwencją isklamską. Niczego podobnego nie ma w zachodnim chrześcijańskim świecie. Wiele pulpitów w kościołach i katedr do czytania i pisania ukazywanych często w średniowiecznych zachodnich manuskryptach jest całkowicie odmiennych. Tylko we włoskim Renesansie niektórzy rzemieślnicy wykonywali pulpity działające na zasadzie składanych krzesełek, ale z obrotowymi ramami, a nie jak islamskie działające w oparciu o zawiasy.
W świecie zachodnim, najwcześniejsze wzmianki o takich składanych „krzesłach” pojawiają się w XII wieku, a do najsłynniejszych należy opatrzony rysunkami manuskrypt Dioskurydesa z 1224 r.,który potwierdza, że w tym okresie medycy używali ich jako pulpitów pod księgi medyczne. Zaś w manuskrypcie z XIII w. ukazany jest Arystoteles z księgą leżącą na takim pulpicie.
Liczne miniatury w manuskryptach świata islamskiego, począwszy od XIII wieku, ukazują ilustracje do rożnych historii i opowieści, w których znajdują się również składane pulpity pod Koran. Malarze perscy uwielbiali ukazywać sceny do historii miłosnej Laili i Madżnuna, autorstwa perskiego poety Nizamiego (XII w.), którzy jako dzieci uczęszczają do tej samej szkoły, gdzie widać rozłożone pulpity pod Koran lub inne teksty religijne. Takie pulpity sa opisywane przez ludzi świata zachodniego odwiedzających kraje islamu. Znana jest relacja z 1657 roku wielebnego Conrada Jacoba Hildebrandta, który udał się do szwedzkiego poselstwa w Turcji jako kaznodzieja. Z jego relacji wynika, że w meczecie zobaczył składane pulpity pod Koran, opisując je jako podobne do „obozowych stołków”, które mogły być składane, a wewnątrz nich księgi owinięte zieloną tkaniną.
Znany jest też drzeworyt z XVIII w. albumu strojów tureckich, ukazujaceego młodego mężczyznę niosącego na głowie pulpit z Koranem owiniętym w tkaninę. To nawiązanie do zwyczaju tureckiego, gdzie pierwszego dnia, gdy chłopiec idzie do szkoły to idzie on w małej procesji złożonej z ojca, nauczyciela i innych uczniów, na czele której idzie służący niosący na głowie pulpit z Koranem.
Niekiedy pulpity pod Koran nazywane są także tawla lub kursi, co oznacza krzesło, stołek, tron lub piedestał. W samym Koranie zaś jest odniesienie do kursi w znaczeniu tronu boga, w surze II, zatytułowanej Krowa, w wersecie 255. Jednak nazwa rahla (e) jest najbardziej rozpowszechniona i stosowana w całym świecie muzułmańskim.
Pulpity pod Koran można znaleźć w każdym meczecie, a poza meczetem miejscem, w którym mają swoje określone miejsce jest szkoła koraniczna, gdzie dzieci siedzą na podłodze przed pulpitami z umieszczonymi na nich Koranami.
Cechą wszystkich tych tradycyjnie wykonanych pulpitów jest wielka dbałość i starnność wykonania, a zawiłość i skomplikowaność rzeźbionych wzorów, opartych na symetrii sprawia, że niektóre z nich stanowią arcydzieła sztuki islamskiej, co zgodne jest z popularnym w świecie islamu hadisem (komentarz do Koranu), że „Allah jest piękny i kocha piękno”.
Przykładem takiego arcydzieła może być, podawany często za przykład w literaturze przedmiotu, bardzo bogato zdobiony rzeźbą i napisami, pochodzący z XIV w., z terenów Persji pulpit pod Koran znajdujący się obecnie w zbiorach Metropolitan Museum of Art.
Pulpit pod Koran ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie jest również bardzo bogato zdobiony rzeźbą we wzory roślinno-kwiatowe oparte na geometrii. Dolna część pulpitu stanowiąca podstawę, wycięta jest podobnie jak we wszystkich tradycyjnych pulpitach w ozdobna niszę modlitewną, w której centralnie wyrzeźbiona jest palmeta – rodzaj dużego liścia, a wokół zgeometryzowane motywy kwiatowe. Zewnętrzne płaszczyzny górnej części pulpitu, mają wyraźnie oddzielone środkowe pole – miejsce stanowiące podstawę pod „Księgę”, otoczone bordiurą, a całośc zdobiona zawiłymi wzorami arabeskowymi, tworzącymi swoiste „horror vacui”. Górne krawędzie ozdobnie wycięte w niewielkie sterczyny.
Muzealny pulpit pod Koran pochodzi z afgańskiego Nuristanu (d. Kafiristan) – „krainy światła”, malowniczo położonej w płd. części Hindukuszu pomiędzy dolinami Kabulu i Pandższiru, ludność której dopiero pod koniec XIX wieku, za panowania Amira Abdura-Rahmana Khana przyjęła islam. Należy zaznaczyć, że mieszkańcy tego regionu mają aryjskie pochodzenie i własny język i w dalszym ciągu zachowali część swoich starożytnych żywych tradycji i zwyczajów, o ile nie są sprzeczne z zasadami islamu. Kraina górska, bogata w naturalne lasy, stanowiła bogate naturalne zasoby różnych gatunków drzew, które wykorzystywane były jako materiał budulcowy, a także do wyrobu wszelkich przedmiotów użytkowych, w tym pięknie zdobionych pulpitów pod Koran.
W zbiorach Muzeum znajduje się tylko jeden pulpit pod Koran; pochodzi z kolekcji dr Krzysztofa Wolskiego – muzealnika, podróżnika i kolekcjonera, badacza kultur Azji, a w szczególności Indii, Pakistanu i Afganistanu. Ze swoich licznych podróży badawczych do tych krajów, K. Wolski przywiózł wiele (ok. 900) obiektów kultury materialnej i sztuki, które pozyskiwał w terenie. Ozdobnie rzeźbiony pulpit pod Koran, pozyskany przez niego w terenie w 1973 roku pochodzi z afgańskiej prowincji Nuristan, położonej przy granicy z Pakistanem.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Bibliografia:
Islamic Art in the Metropolitan Museum of Art., edytor Richard Ettinghausen; Metropolitan Museum of Art (New York, N.Y.), 1972
Islam and Religious Art., unit 1 [w]: https://www.metmuseum.org/learn/educators/curriculum-resources/~/media/Files/Learn/.../Unit1.pdf
Art of the Islamic World. A Resource for Educators, edytor Maryam D. Ekhtiar and Claire Moore; The Metropolitan Museum of Art., 2012
Afghanistan, LAND of CULTURE, Edited and Compiled by MOHAMMED YONUS NUSRATY
Alexander Charles Guittard, Qawm: Tribe-State Relations in Afghanistan from Darius to Karzai, pdf [w]:
https://dlib.bc.edu/islandora/object/bc-ir:102201/datastream/PDF/view; Boston College Electronic Thesis or Dissertation, 2011
Doğan Kuban, The Mosque and Its Early Development; Tom 2 z Iconography of religions. Section 22, Islam
Iconography of religions: Islam; Brill, 1974
Tamara Sonn, Islam. A brief history; Willey-Blackwell Publications, 2010; pdf
Wendy M.K. Shaw, The Islam in Islamic art history: secularism and public discourse [w]: https://arthistoriography.files.wordpress.com/2012/05/shaw1.pdf
John Andrew Morrow, Islamic Images and Ideas: Essays on Sacred Symbolism; McFarland, 2013
John Renard, Seven Doors to Islam: Spirituality and the Religious Life of Muslims; University of California Press, 1996
Koran, tłum. Józef Bielawski, PIW 1986
Gülru Necipoğlu, Karen A. Leal, edyt., Muqarnas; BRILL, 2009; Tom 26 z Muqarnas Series
Sheila R. Canby, Deniz Beyazit, Martina Rugiadi, A. C. S. Peacock, Court and Cosmos: The Great Age of the Seljuqs; Metropolitan Museum of Art, 2016
http://www.enfal.de/grund46.htm
https://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/10.218/
http://www.refworld.org/pdfid/4e9ffb122.pdf (AFGHANISTAN COUNTRY OF ORIGIN INFORMATION (COI) REPORT, COI Service , 11 October 2011
