Sarape (serape, zarape, saltillo) to najbardziej rozpoznawalny element tradycyjnego stroju męskiego w Meksyku. Ta wielofunkcyjna barwna tkanina, powszechnie uważana w świecie za symbol Meksyku, jest integralną częścią jego historii i tożsamości. Tkanina nabrała szczególnego wydźwięku narodowego po uzyskaniu przez kraj niepodległości w 1821 roku. To dość prosta, ale jednocześnie niezwykle trudna do opisania forma okrycia męskiego, która może być rodzajem peleryny, szala, a rozłożona - służyć jako koc. Zasadniczo spotyka się dwa rodzaje tego okrycia – prostokątną tkaninę ze specyficznym wzorem romboidalnym pośrodku albo rodzaj poncho z otworem na głowę. Można spotkać jeszcze trzecią formę, będącą rodzajem narzutki-peleryny, która nosi w sobie synkretyczne elementy kultury hiszpańskiej, być może pochodzącej od capa/caba - peleryna (duży płaszcz z otwartym przodem i często kapturem) i rodzimej - nawiązującej do azteckiej narzutki tilmatli.
Pochodzenie samego słowa sarape nie jest do końca jasne i nie wiadomo, kiedy dokładnie się pojawiło. Według jednych poprzedniczką sarape była długa peleryna tilmatli noszona w czasach azteckich przez ludzi wyższego stanu, co przedstawiają malowane kodeksy z XVII wieku, a samo słowo wywodzi się, po odpowiednich przekształceniach, z języka nahuatl. Pojęcie rodzimego pochodzenia jest wspierane przez fakt, że sarape rozwinęło się nie w mieście Meksyk, ale w regionach peryferyjnych, takich jak Saltillo w regionie Coahuilo w północno-wschodniej części kraju. Jednak precyzyjne wywiedzenie tego słowa z azteckiego jest niemożliwe, gdyż nie ma w tym języku litery „r”. Wzmianki o sarape bądź zarape jako określeniu na koc pojawiają się często w późnym okresie kolonialnym, w dokumentach Nowego Meksyku, a najwcześniejszą podawaną przez uczonych datą jest 1814 rok.
Chociaż samo słowo sarape jest niejasne i pojawia się w źródłach pisanych stosunkowo późno, to meksykańska wielofunkcyjna tkanina niewątpliwie odzwierciedla różnorodność tradycji, których fuzja zaczęła się gdzieś w połowie XVII wieku. Sarape zawiera więc elementy rodzimych peleryn czy poncho, hiszpańskiej manty - koca o szorstkiej teksturze czy rodzaju kilimu z tkanym geometrycznym wzorem nawiązującym do motywów środkowowschodnich.
Meksyk jest znany ze swojej bogatej tradycji tkackiej. Zapisy w ento-historycznych źródłach, włączając zapisy hiszpańskie i prekolumbijskie kodeksy wskazują, że tkactwo było ważną dziedziną w Meksyku przed hiszpańską konkwistą. W drugiej połowie XVIII i pierwszej XIX wieku rozkwitła duża liczba ośrodków tkackich w północnym Meksyku, które produkowały wspaniałe kolorowe, ściśle tkane narzutki sarape, dla zamożnych klientów, gmin górniczych i dla ranczerów bydła oraz owiec. Do najważniejszych ośrodków należało Saltillo w obecnym stanie Coahuila, gdzie przypuszczalnie zaczęto je tkać. Sarape z Saltillo należały do najbardziej prestiżowych tkanin noszonych przez hiszpańską kolonialną szlachtę. Chociaż tkaniny te były tkane w całej Nowej Hiszpanii, to unikalna jakość tych z Saltillo spowodowała, że zaliczano je do najznakomitszych; z czasem każdą dobrej jakości tkaninę z regionu, niezależnie od miejsca produkcji nazywano saltillo.
Każde klasyczne saltillo posiada trzy wyróżniające elementy: zewnętrzną bordiurę; pole zawierające pionową mozaikę, ukośną kratę lub powtarzający się element wzoru; oraz najważniejszy środek-centrum, zawierający albo koncentryczny romb lub karbowany schodkowy wzór. Większość klasycznych sarape z okresu 1840-1860 charakteryzuje się prostą paletą barw, jak czerwony, biały i niebieski, akcentowanych przez żółty i zielony; te późniejsze, z końca XIX wieku wykazują więcej kolorów i ich odcieni, a także wzorów oraz zróżnicowany ich układ.
Symbolicznie okrycie sarape reprezentuje Wszechświat, a cztery rogi prostokątnej tkaniny - cztery strony świata. Kiedy noszący zakłada sarape w formie poncho (z otworem pośrodku tkaniny na głowę) - sam znajduje się w centrum wszechświata, z głową skierowaną na niebiosa, a stopami niejako zakotwiczonymi w ziemi.
Dzisiejsze tkaniny sarape zatraciły już swoje głębokie symboliczne znaczenie, choć nadal uważane są za symbol meksykańskiej kultury. Dziś tkane masowo w różnych rozmiarach na potrzeby rynku turystycznego, są już nie tylko rodzajem wierzchniego męskiego okrycia, ale mogą być elementem zdobiącym wnętrza domów czy meble.
Opracowała Eleonora Tenerowicy.
Wybrana literatura:
Mary Brooks Picken, A Dictionary of Costume and Fashion: Historic and Modern Dover Fashion and Costumes, Courier Corporation, 2013
Margot Blum Schevill, Janet Catherine Berlo, Edward B. Dwyer, Textile Traditions of Mesoamerica and the Andes: An Anthology, University of Texas Press, 1996
Ethnic Dress in the United States: A Cultural Encyclopedia, red. Annette Lynch, Mitchell D. Strauss, Rowman & Littlefield, 2014
David L. Gold, Studies in Etymology and Etiology: With Emphasis on Germanic, Jewish, Romance and Slavic Languages, Universidad de Alicante, 2009
Joe Ben Wheat, Blanket Weaving in the Southwest; University of Arizona Press, 2003
Jill Condra, Encyclopedia of National Dre Traditional Clothing Around the World, ABC-CLIO, 2013
Laurie D. Webster, Anthony Berlant, Hillel Burger, Collecting the Weaver's Art; Peabody Museum collections series, Harvard University Press, 2003
http://nashvillearts.com/2013/02/18/mexican-saltillo-serape
http://hearstmuseum.berkeley.edu/exhibitions/mexico2/textiles
http://www.perueduca.edu.pe/educacion-para-el-raabajo/archivos/Telar%20de%20Cintura.pdf
http://nashvillearts.com/2013/02/18/mexican-saltillo-serape-last-half-nineteenth-century
http://hearstmuseum.berkeley.edu/exhibitions/mexico2/textiles_clothing.html
http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/latin-americas-wrap-for-all-seasons-112403979
http://www.donaldellisgallery.com/files/Chantland.Article
