Figurka z szopki prowansalskiej, przedstawiająca parę w stroju ludowym z zachodniej Bretanii we Francji. Mężczyzna w czarnym kapeluszu i bordowej kurtce na niebieskiej kamizelce, kobieta w długiej czarnej sukni i w białym czteroskrzydłowym czepcu na głowie. Postaci umieszczone na owalnej podstawie, z wyrytym z tyłu napisem „CARBONEL”.
Jest to tzw. santon de Provence, czyli jedna z figurek z tradycyjnej szopki prowansalskiej, będącej rodzajem nieruchomego teatrzyku, w którym postaciom biblijnym towarzyszą współczesne. Tradycję tę zapoczątkować miał w 1775 r. w Marsylii szopkarz imieniem Laurent, wzbogacając swoją bożonarodzeniową szopkę figurkami przedstawiającymi ważne persony tego świata, jak papież czy kardynałowie, mniej ważne, jak marsylscy mieszczanie, czy wreszcie egzotyczne zwierzęta, jak żyrafa czy hipopotam. Pomysł się spodobał i powoli rozpowszechnił, zwłaszcza kiedy dość drogie figurki drewniane i gipsowe można było zastąpić tańszymi, ale równie trwałymi, wykonanymi z gliny. Te ostatnie wprowadził z początkiem XIX w. rzeźbiarz Jean-Louis Lagnel (1764–22) z Marsylii, a udoskonalenie techniki i użycie formy sprawiło, że mogły one z powodzeniem konkurować z przywożonymi przez neapolitańskich handlarzy włoskimi santibelli. Figurki popularnej do dziś szopki prowansalskiej, znane jako santons (nazwa pochodzi od prowansalskiego słowa santoun, czyli „mali święci”), prezentują charakterystyczne dla regionu postaci, często w tradycyjnych strojach regionalnych lub związanych z uprawianym zawodem – jak pasterz z owcami, handlarz i handlarka, rybak, kominiarz, drwa, Cygan i Cyganka, ślepiec z synem, Arlezjanka, tamburzysta itd. Często znaleźć można wśród nich także postacie z innych niż Prowansja regionów, na przykład z Bretanii, zawsze w tradycyjnych strojach ludowych.
Santons, mimo niewielkich rozmiarów, odwzorowują dawne stroje ludowe na tyle dokładnie, że można często rozpoznać, jaką okolicę danego regionu reprezentują. Para z naszej figurki pochodzi z południowo-wschodnich okolic departamentu Finistère w zachodniej Bretanii, znanych jako Pays Fouesnant i obejmujących m.in. miejscowości Fouesnant i Concarneau. Wskazuje na to zwłaszcza strój kobiety, mającej na głowie czepek typu giz fouen (bret.), który w tym rejonie składa się z czterech w specjalny sposób upiętych, usztywnionych wstążek z haftowanego białego płócienka lub tiulu. Stroju dopełnia czarna spódnica z fartuszkiem oraz czarny kaftanik i biała kreza wokół szyi. Z początkiem wieku czepki te stawały się coraz mniejsze, by zaniknąć w l. 1915–25, ale w połowie wieku wróciły do mody jako oznaka lokalnej tożsamości. Osiągnęły wtedy niespotykane nigdy wcześniej rozmiary, nawet do 30 cm wysokości. Natomiast tradycyjny strój męski, noszony do ok. 1930 r., składał się z kaftana i kamizelki, zdobionych naszywanymi taśmami i kawałkami aksamitu, a także haftem. Od 1900 r. proste długie spodnie zastąpiły dawne bufiaste, zwane bragou braz (bret.), wtedy też zaczęły zanikać hafty na męskich kamizelkach, zastąpione aksamitem. Całości dopełniał czarny filcowy kapelusz z szerokim rondem i dwiema aksamitnymi wstążkami, opadającymi na plecy.
Figurka sygnowana jest nazwiskiem jednego z najbardziej znanych wytwórców prowansalskich figurek szopkowych, Marcela Carbonela (1911–75), co wskazuje, że wykonana została bądź przez niego, bądź według jego wzoru w założonej przez niego w 1966 r. wytwórni „SARL Les Ateliers Marcel Carbonel”, prowadzonej najpierw przez jego córkę Danielle i jej męża Alfreda Renoux, a potem przez ich syna Philippe’a Renoux-Carbonela. Wytwórnia istnieje do dzisiaj. Wyrobem figurek, w samodzielnie prowadzonym warsztacie, zajmował się również syn Marcela, Claude.
Marcel Carbonel urodził się w Lyonie, ale całe niemal życie spędził w Marsylii, gdzie od 1935 r. zajmował się wyrobem figurek do szopki prowansalskiej, stając się z czasem jednym z najbardziej cenionych ich twórców. Był autorem m.in. 600 figurek do wielkiej szopki prowansalskiej miasta Avignon, zajmującej powierzchnię 54 m kw., eksponowanej w ratuszu miejskim, a od 2014 r. w kościele Celestynów na placu Corps Saints. Był także kolekcjonerem, a zgromadzona przez niego kolekcja figurek szopkowych z całej Europy stała się podstawą otwartego w 1997 r. w Marsylii Muzeum figurek szopkowych Marcela Carbonela (musée du santon Marcel Carbonel).
Figurka pochodzi z kolekcji Barbary Mękarskiej-Kozłowskiej (1926–90), polskiej dziennikarki i pisarki osiadłej w Londynie, która przez trzydzieści lat przywoziła z podróży po Europie i świecie różnego rodzaju pamiątki regionalne – lalki i laleczki, figurki, maskotki i „cudaczki”. Po jej śmierci cały, liczący ponad pięćset okazów zbiór, został przekazany przez jej męża do Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
Opracowała Magdalena Dolińska.
Źródło:
https://fr.wikipedia.org/wiki/Santon_de_Provence (dostęp dn. 18.12.2018)
http://filetsbleus.free.fr/costume/concarcostume.htm (dostęp dn. 18.12.2018)
Jest to tzw. santon de Provence, czyli jedna z figurek z tradycyjnej szopki prowansalskiej, będącej rodzajem nieruchomego teatrzyku, w którym postaciom biblijnym towarzyszą współczesne. Tradycję tę zapoczątkować miał w 1775 r. w Marsylii szopkarz imieniem Laurent, wzbogacając swoją bożonarodzeniową szopkę figurkami przedstawiającymi ważne persony tego świata, jak papież czy kardynałowie, mniej ważne, jak marsylscy mieszczanie, czy wreszcie egzotyczne zwierzęta, jak żyrafa czy hipopotam. Pomysł się spodobał i powoli rozpowszechnił, zwłaszcza kiedy dość drogie figurki drewniane i gipsowe można było zastąpić tańszymi, ale równie trwałymi, wykonanymi z gliny. Te ostatnie wprowadził z początkiem XIX w. rzeźbiarz Jean-Louis Lagnel (1764–22) z Marsylii, a udoskonalenie techniki i użycie formy sprawiło, że mogły one z powodzeniem konkurować z przywożonymi przez neapolitańskich handlarzy włoskimi santibelli. Figurki popularnej do dziś szopki prowansalskiej, znane jako santons (nazwa pochodzi od prowansalskiego słowa santoun, czyli „mali święci”), prezentują charakterystyczne dla regionu postaci, często w tradycyjnych strojach regionalnych lub związanych z uprawianym zawodem – jak pasterz z owcami, handlarz i handlarka, rybak, kominiarz, drwa, Cygan i Cyganka, ślepiec z synem, Arlezjanka, tamburzysta itd. Często znaleźć można wśród nich także postacie z innych niż Prowansja regionów, na przykład z Bretanii, zawsze w tradycyjnych strojach ludowych.
Santons, mimo niewielkich rozmiarów, odwzorowują dawne stroje ludowe na tyle dokładnie, że można często rozpoznać, jaką okolicę danego regionu reprezentują. Para z naszej figurki pochodzi z południowo-wschodnich okolic departamentu Finistère w zachodniej Bretanii, znanych jako Pays Fouesnant i obejmujących m.in. miejscowości Fouesnant i Concarneau. Wskazuje na to zwłaszcza strój kobiety, mającej na głowie czepek typu giz fouen (bret.), który w tym rejonie składa się z czterech w specjalny sposób upiętych, usztywnionych wstążek z haftowanego białego płócienka lub tiulu. Stroju dopełnia czarna spódnica z fartuszkiem oraz czarny kaftanik i biała kreza wokół szyi. Z początkiem wieku czepki te stawały się coraz mniejsze, by zaniknąć w l. 1915–25, ale w połowie wieku wróciły do mody jako oznaka lokalnej tożsamości. Osiągnęły wtedy niespotykane nigdy wcześniej rozmiary, nawet do 30 cm wysokości. Natomiast tradycyjny strój męski, noszony do ok. 1930 r., składał się z kaftana i kamizelki, zdobionych naszywanymi taśmami i kawałkami aksamitu, a także haftem. Od 1900 r. proste długie spodnie zastąpiły dawne bufiaste, zwane bragou braz (bret.), wtedy też zaczęły zanikać hafty na męskich kamizelkach, zastąpione aksamitem. Całości dopełniał czarny filcowy kapelusz z szerokim rondem i dwiema aksamitnymi wstążkami, opadającymi na plecy.
Figurka sygnowana jest nazwiskiem jednego z najbardziej znanych wytwórców prowansalskich figurek szopkowych, Marcela Carbonela (1911–75), co wskazuje, że wykonana została bądź przez niego, bądź według jego wzoru w założonej przez niego w 1966 r. wytwórni „SARL Les Ateliers Marcel Carbonel”, prowadzonej najpierw przez jego córkę Danielle i jej męża Alfreda Renoux, a potem przez ich syna Philippe’a Renoux-Carbonela. Wytwórnia istnieje do dzisiaj. Wyrobem figurek, w samodzielnie prowadzonym warsztacie, zajmował się również syn Marcela, Claude.
Marcel Carbonel urodził się w Lyonie, ale całe niemal życie spędził w Marsylii, gdzie od 1935 r. zajmował się wyrobem figurek do szopki prowansalskiej, stając się z czasem jednym z najbardziej cenionych ich twórców. Był autorem m.in. 600 figurek do wielkiej szopki prowansalskiej miasta Avignon, zajmującej powierzchnię 54 m kw., eksponowanej w ratuszu miejskim, a od 2014 r. w kościele Celestynów na placu Corps Saints. Był także kolekcjonerem, a zgromadzona przez niego kolekcja figurek szopkowych z całej Europy stała się podstawą otwartego w 1997 r. w Marsylii Muzeum figurek szopkowych Marcela Carbonela (musée du santon Marcel Carbonel).
Figurka pochodzi z kolekcji Barbary Mękarskiej-Kozłowskiej (1926–90), polskiej dziennikarki i pisarki osiadłej w Londynie, która przez trzydzieści lat przywoziła z podróży po Europie i świecie różnego rodzaju pamiątki regionalne – lalki i laleczki, figurki, maskotki i „cudaczki”. Po jej śmierci cały, liczący ponad pięćset okazów zbiór, został przekazany przez jej męża do Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
Opracowała Magdalena Dolińska.
Źródło:
https://fr.wikipedia.org/wiki/Santon_de_Provence (dostęp dn. 18.12.2018)
http://filetsbleus.free.fr/costume/concarcostume.htm (dostęp dn. 18.12.2018)
