Rzeźba zoomorficzna, najprawdopodobniej pies (ewentualnie hiena). Sylwetka podłużna, horyzontalna, stojąca na 4 krótkich łapach zwężających się ku dołowi. Ogon duży, ciężki, podwinięty do góry. Głowa duża, opuszczona, połączona z tułowiem poprzez karbowaną (4 wyraźne pierścienie) szyję. Pysk podłużny, spiczasty, zaznaczone oczy i podwójna linia zębów. Lewe ucho ułamane. Kolor całości brązowy z jaśniejszymi przebarwieniami. Rzeźba – sylwetka zwierzęcia – jest wykonana w jednym kawałku drewna, pokrytego naturalną patyną.
Rzeźba wykonana w kręgu kultury ludów Mande z Afryki Zachodniej. Chociaż zoomorficzne maski i przedstawienia figuralne są powszechnym akcesorium obrzędowym, rytualnym i dekoracyjnym wśród kultur Afryki Zachodniej, to jednak figury przedstawiające psa nie należą do często spotykanych. Psowate reprezentuje najczęściej hiena, tak jak to ma miejsce w przypadku maski kanamto, wykorzystywanej podczas obrzędów pogrzebowych u Senufo w Mali i na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Bambara (Bamana), ich sąsiedzi z północy, znani są z wykonywania rzeźb psów/psowatych, które służą jako podstawa – wspornik do przedstawień rzeźby antylopy znanej jako tsi-wara (tchi-wara, ciwara, cziwara). W tych kompozycjach rzeźbiarskich nasuwających skojarzenia z „piramidą zwierząt”, pies unosi na swym grzbiecie głowę antylopy z charakterystycznym, często podwójnym porożem. Kolejnym, trzecim tropem do identyfikacji opisywanej figury psa, są rzeźby ludu Mende. Charakteryzują się one zwielokrotnionymi pierścieniami/pogrubieniami na szyjach zarówno zoo, jak i antropomorficznych figur.
Nie znając dokładnego pochodzenia ani historii opisywanej rzeźby należy przyjąć, że pochodzi ona z kręgu któregoś z powyżej wymienionych ludów. Niezależnie od dokładnego etnicznego pochodzenia, z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że twórcą/autorem figurki – tak jak i w przypadku innych masek i rzeźb – mógł być kowal. W kulturach subsaharyjskiej Afryki, to właśnie kowale – dysponujący metalowymi narzędziami, a co za tym idzie, możliwością obróbki drewna – trudnili się wykonywaniem rzeźb i masek.
Chociaż w kolekcji MEK znajduje się tylko jedno figuralne przedstawienie psa pochodzące z obszaru Afryki, to jako ciekawostkę, a zarazem dopełnienie powyższego opisu, można dodać, że psy mają szczególne miejsce w kulturach odległych od Afryki Zachodniej. Należą do nich także Ba-Kongo z centralnej Afryki. To właśnie wśród mieszkańców dorzecza Konga, w tradycyjnych wyobrażeniach i myśleniu o świecie duchów, pies pełnił rolę szczególną. Jako zwierzę domowe, mieszkające przy człowieku, przynależał do wsi/zwierząt domowych, jednak był także wykorzystywany w trakcie polowań. Pies miał zatem kontakt ze „światem duchów”, wchodził do gęstwiny lasu – krainy umarłych. Pies występuje u Ba-Kongo jako forma NKISI (figura-obiekt, który wywołuje duchy) i w przedstawieniach figuralnych bywał „zgrupowany” z określonego typu nkisi, np. nkisi n’kondi – „myśliwy, polujący”.
Kolekcja
Obiekt został pozyskany przez Mirosława Kruszyńskiego, polskiego archeologa, kolekcjonera sztuki i rzemiosła kultur pozaeuropejskich. Rzeźbę zakupił w Szwajcarii, gdzie mieszka na stałe. Podobnie, jak i wiele innych cennych obiektów z Afryki, tak i tę figurę psa pozyskał w Genewie, na organizowanych tam okazjonalnie „wyprzedażach” kolekcji prywatnych. Brak informacji o osobie (kolekcjonerze), okolicznościach, czasie i miejscu pozyskania obiektu w terenie (Afryce).
Opracował: Jacek Kukuczka
Literatura
Rzeźba wykonana w kręgu kultury ludów Mande z Afryki Zachodniej. Chociaż zoomorficzne maski i przedstawienia figuralne są powszechnym akcesorium obrzędowym, rytualnym i dekoracyjnym wśród kultur Afryki Zachodniej, to jednak figury przedstawiające psa nie należą do często spotykanych. Psowate reprezentuje najczęściej hiena, tak jak to ma miejsce w przypadku maski kanamto, wykorzystywanej podczas obrzędów pogrzebowych u Senufo w Mali i na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Bambara (Bamana), ich sąsiedzi z północy, znani są z wykonywania rzeźb psów/psowatych, które służą jako podstawa – wspornik do przedstawień rzeźby antylopy znanej jako tsi-wara (tchi-wara, ciwara, cziwara). W tych kompozycjach rzeźbiarskich nasuwających skojarzenia z „piramidą zwierząt”, pies unosi na swym grzbiecie głowę antylopy z charakterystycznym, często podwójnym porożem. Kolejnym, trzecim tropem do identyfikacji opisywanej figury psa, są rzeźby ludu Mende. Charakteryzują się one zwielokrotnionymi pierścieniami/pogrubieniami na szyjach zarówno zoo, jak i antropomorficznych figur.
Nie znając dokładnego pochodzenia ani historii opisywanej rzeźby należy przyjąć, że pochodzi ona z kręgu któregoś z powyżej wymienionych ludów. Niezależnie od dokładnego etnicznego pochodzenia, z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że twórcą/autorem figurki – tak jak i w przypadku innych masek i rzeźb – mógł być kowal. W kulturach subsaharyjskiej Afryki, to właśnie kowale – dysponujący metalowymi narzędziami, a co za tym idzie, możliwością obróbki drewna – trudnili się wykonywaniem rzeźb i masek.
Chociaż w kolekcji MEK znajduje się tylko jedno figuralne przedstawienie psa pochodzące z obszaru Afryki, to jako ciekawostkę, a zarazem dopełnienie powyższego opisu, można dodać, że psy mają szczególne miejsce w kulturach odległych od Afryki Zachodniej. Należą do nich także Ba-Kongo z centralnej Afryki. To właśnie wśród mieszkańców dorzecza Konga, w tradycyjnych wyobrażeniach i myśleniu o świecie duchów, pies pełnił rolę szczególną. Jako zwierzę domowe, mieszkające przy człowieku, przynależał do wsi/zwierząt domowych, jednak był także wykorzystywany w trakcie polowań. Pies miał zatem kontakt ze „światem duchów”, wchodził do gęstwiny lasu – krainy umarłych. Pies występuje u Ba-Kongo jako forma NKISI (figura-obiekt, który wywołuje duchy) i w przedstawieniach figuralnych bywał „zgrupowany” z określonego typu nkisi, np. nkisi n’kondi – „myśliwy, polujący”.
Kolekcja
Obiekt został pozyskany przez Mirosława Kruszyńskiego, polskiego archeologa, kolekcjonera sztuki i rzemiosła kultur pozaeuropejskich. Rzeźbę zakupił w Szwajcarii, gdzie mieszka na stałe. Podobnie, jak i wiele innych cennych obiektów z Afryki, tak i tę figurę psa pozyskał w Genewie, na organizowanych tam okazjonalnie „wyprzedażach” kolekcji prywatnych. Brak informacji o osobie (kolekcjonerze), okolicznościach, czasie i miejscu pozyskania obiektu w terenie (Afryce).
Opracował: Jacek Kukuczka
Literatura
- Africke umeni v Ceskoslovensku (katalog vystawy, Praha 1983)
- Alina Trojan, Sztuka Czarnej Afryki, Warszawa 1973
- William Fagg, Sculptures africaines. Les univers artistiques des tribus d’Afrique Noire, Paris 1965
- https://muzeum.szczecin.pl/wystawy/stale/61-sztuka-afryki-miedzy-maska-a-fetyszem.html
- https://www.cincinnatiartmuseum.org
