Rzeźba pochodzi z ołtarza w kaplicy i zapewne stanowiła element większej kompozycji. Zgodnie z ikonografią religijną pelikan ukazany był w gnieździe z pisklętami. Figurę pelikana wykonano z drewna pokrytego podkładem ugrowym i polichromia olejną, na całej powierzchni widnieją liczne ślady przemalowań. Plecy uzupełniono cienkim pasem drewna osadzonym na kołkach, u dołu wyprowadzono prostokątny klin z otworem montażowym. Do zbiorów rzeźba trafiła w 1931 roku jako dar od Jana Hrynkowskiego, krakowskiego artysty malarza i grafika.
Obecnie niewiele osób wie, że wyobrażony w ten sposób pelikan jest jednym z pierwszych chrześcijańskich symboli związanych z Eucharystią i Ofiarą Chrystusa. W średniowiecznej sztuce często spotykany był w scenie Ukrzyżowania, niekiedy umieszczany nad krzyżem zamiast titulusa, wieńczył portale i zdobił sprzęty liturgiczne. Przedstawiano go z dziobem przytkniętym do piersi, którym kaleczył swoje ciało, przez co pelikan na wizerunkach odbiegał od tego w rzeczywistości – przypominał najczęściej drapieżnego ptaka z krótkim i ostrym dziobem. Do sztuki dewocyjnej – zarówno dzieł plastycznych jak i literackich – wyobrażenie pelikana przeniknęło z legend sięgających starożytności, w których przewijają się dwie opowieści. Pelikan uchodził za wzorowego opiekuna i gdy brakowało pożywienia miał rzekomo ranić pierś i karmić młode własną krwią. Wierzono też, że gdy wąż zadusił pisklęta w gnieździe, pelikan opłakiwał je trzy dni, po czym ożywiał potomstwo kroplą własnej krwi utoczonej spod serca.
Nic dziwnego, że piękna legenda o miłości i ofiarności adaptowana została na gruncie religii tak mocno akcentującej wagę krwi Zbawiciela przelanej za odkupienie ludzi od grzechów i głoszącej, że śmierć została pokonana dzięki Zmartwychwstaniu. Alegoria Chrystusa jako pelikana karmiącego dusze i dzielącego się życiem z innymi pojawia się w twórczości św. Tomasza z Akwinu (modlitwa eucharystyczna „Adoro te devote”), u Dantego Aligierhiego („Boska komedia”) a także u Wiliama Szekspira („Hamlet”).
Motyw pelikana przeniknął z czasem do heraldyki, zaczął zdobić herby miast i godła państw, później stał się symbolem miłosierdzia, a współcześnie jako logo związane z honorowym krwiodawstwem jest między innymi znakiem Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa we Wrocławiu.
Opracował: Grzegorz Graff
Źródła:
Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1987, s. 847.
Encyklopedia Katolicka, tom XV, Lublin 2011, s. 243.
Szerzej o ikonografii i legendzie zob. Łukasz Kozak, Pelikan, lwiątka i ukrzyżowanie, http://blog.polona.pl/2017/07/pelikan-lwiatka-i-ukrzyzowanie/
Obecnie niewiele osób wie, że wyobrażony w ten sposób pelikan jest jednym z pierwszych chrześcijańskich symboli związanych z Eucharystią i Ofiarą Chrystusa. W średniowiecznej sztuce często spotykany był w scenie Ukrzyżowania, niekiedy umieszczany nad krzyżem zamiast titulusa, wieńczył portale i zdobił sprzęty liturgiczne. Przedstawiano go z dziobem przytkniętym do piersi, którym kaleczył swoje ciało, przez co pelikan na wizerunkach odbiegał od tego w rzeczywistości – przypominał najczęściej drapieżnego ptaka z krótkim i ostrym dziobem. Do sztuki dewocyjnej – zarówno dzieł plastycznych jak i literackich – wyobrażenie pelikana przeniknęło z legend sięgających starożytności, w których przewijają się dwie opowieści. Pelikan uchodził za wzorowego opiekuna i gdy brakowało pożywienia miał rzekomo ranić pierś i karmić młode własną krwią. Wierzono też, że gdy wąż zadusił pisklęta w gnieździe, pelikan opłakiwał je trzy dni, po czym ożywiał potomstwo kroplą własnej krwi utoczonej spod serca.
Nic dziwnego, że piękna legenda o miłości i ofiarności adaptowana została na gruncie religii tak mocno akcentującej wagę krwi Zbawiciela przelanej za odkupienie ludzi od grzechów i głoszącej, że śmierć została pokonana dzięki Zmartwychwstaniu. Alegoria Chrystusa jako pelikana karmiącego dusze i dzielącego się życiem z innymi pojawia się w twórczości św. Tomasza z Akwinu (modlitwa eucharystyczna „Adoro te devote”), u Dantego Aligierhiego („Boska komedia”) a także u Wiliama Szekspira („Hamlet”).
Motyw pelikana przeniknął z czasem do heraldyki, zaczął zdobić herby miast i godła państw, później stał się symbolem miłosierdzia, a współcześnie jako logo związane z honorowym krwiodawstwem jest między innymi znakiem Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa we Wrocławiu.
Opracował: Grzegorz Graff
Źródła:
Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1987, s. 847.
Encyklopedia Katolicka, tom XV, Lublin 2011, s. 243.
Szerzej o ikonografii i legendzie zob. Łukasz Kozak, Pelikan, lwiątka i ukrzyżowanie, http://blog.polona.pl/2017/07/pelikan-lwiatka-i-ukrzyzowanie/
