Rysunek sachajergón - rośliny leczniczej stosowanej w Amazonii, wykonany przez lokalnego artystę rzeźbiarza z rdzennej społeczności Asháninka w regionie rzeki Tambo w Peru.
Podczas etnobotanicznych badań nad znaczeniem ziołolecznictwa w etnomedycynie amazońskiego ludu Asháninka, moją szczególną uwagę zwróciła roślina z rodzaju Dracontium spp., używana na różnorodne poważne stany chorobowe m. in. ukąszenia węży, z czym powiązana jest jej nazwa: sacha - dziki, jergón – żmija.
Nazwa Dracontium spp. zgodnie z zasadą doktryny sygnatur wywodzi się od wyglądu rośliny leczniczej, której łodyga posiada kolorystykę i deseń żmijowej skóry. Amazońskie dzieci straszą innych pozostawiając na ścieżce fragment łodygi, lub bijąc się nawzajem po łydkach i krzycząc „żmija, żmija!”. Lecznicza użyteczność Dracontium spp w przypadkach ukąszeń węży, nie jest jednak jego głównym zastosowaniem w farmakopei asháninka.
Zgodnie z wynikami etnobotanicznych badań Bradleya Bennetta (2007), sygnatury – czyli morfologiczne lub organoleptyczne cechy wskazujące na powinowactwo rośliny do przyczyny lub obiektu dolegliwości, jest częściej formą atrybucji przypisywanych post hoc, niż przyjętym a priori kluczem wskazującym na lecznicze zastosowanie poszczególnych roślin. Jak dowiódł Bennett, doktryna sygnatur nie jest „prymitywną” czy „przednaukową” ideą, lecz formą zapamiętywania i rozpowszechniania tradycyjnej wiedzy na temat roślin leczniczych.
W związku z tym że poprosiłam Orlando - ojca mojego chrześniaka o przygotowanie leczniczej postaci sachajergón, według receptury asháninka. Obecny przy rozmowie starszy brat Orlando - Aroldo zaproponował wykonanie pieśni, a młodszy brat Alex rysunku w temacie sachajergón.
Rysunki Alexa są swego rodzaju obrazkową kroniką ostatnich wydarzeń. W 2022 roku główne pomieszczenie jego domu ozdabiały, wykonane w czasie trwającej pandemii Covid-19, rysunki życia i prewencyjnych zachowań oraz skutków zainfekowania przez wirusa płuc, które na rysunku wołają pomocy w języku hiszpańskim „auxilio, auxilio…” oraz z w języku ashaninka „pamitakotena”
Rysunek sachajergón w szczególności eksponuje podziemną, leczniczą bulwę. Są na nim obecne dwa zielone węże loromachaco, oraz czerwono - czarny (bez uwzględnienia białych prążków niemożliwych do uzyskania kredką na żółtym papierze) corralillo. Na horyzoncie widoczne są kępy palm, a w tle kilka poziomów intensywnie niebieskich, błękitnych i pomarańczowych mgieł przechodzących w żółty wschód słońca, mało widocznego na arkuszu papieru o zbliżonym kolorze.
Pierwsza wersja rysunku z antropomorficzną, uśmiechniętą twarzą wyłaniającą się z powierzchni bulwy, został wycofany przez autora, ze względu na nieprzezorny komentarz i spostrzeżenie, że łudząco przypomina ona uśmiech najstarszej córki autora. Ze względu na zawstydzoną nastolatkę, ojciec ad hoc wykonał wieczorem i wczesnym rankiem nowy rysunek, który zabrałam ze sobą 15 czerwca 2022 roku w podróż powrotną do Polski.
Opracowała: Joanna Sosnowska
Bibliografia:
Bennett BC (2007) Doctrine of signatures: an explanation of medicinal plant discovery or dissemination of knowledge? Economic Botany 61(3): 246-255
