Tkaniny ubraniowe, tkaniny na worki, próbka z sukmany mającej ponad 50 lat, fragment pasa do sukmany, tkanina na płachty wymieniona w czasie okupacji na ubranie męskie, dywan dwuosnowowy, tkanina na łóżko, chodnik, krajka, samodział na spodnie, tkanina na ręczniki, gur na spódnice, tasiemka do zapaski, wełniak po babce, kilim, wstawka na powłoczce od poduszki, przyramki koszul, „wykład” przód koszuli męskiej, mankiety, kołnierzyk męski, koronki-kryza, koronka do obszycia dywanu, zęby do zapaski przed siebie, „doróbka” do obrusu, serweta z nitki wiązanej na ramie, firanka, falbanka do fartucha...
To tylko wybrane przykłady obiektów znajdujących się na długiej liście próbek tkanin przekazanych z ISPAN do zbiorów Działu Strojów i Tkanin Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Należą do nich głównie tkaniny samodziałowe, zarówno przeznaczone na ubrania, jak i dekoracyjne, fragmenty tkanin zdobione haftem oraz przykłady koronek robionych ręcznie. Próbki mają najczęściej kształt prostokąta i są różnej wielkości: od kawałeczków w rozmiarze 1 x 2 cm, po nawet półmetrowe pasy tkaniny owinięte wokół kartonu. Przyszyte ręcznie do kartonowych tablic, stanowią oryginalny przykład przechowywania, a zarazem eksponowania obiektów. Na każdym kartonie, w prawym górnym rogu umieszczono informacje na temat miejsca pochodzenia (miejscowość, powiat, województwo), nazwę obiektu, będącą często jednocześnie nazwą tkaniny, a niekiedy także nazwę gwarową. W tym samym miejscu albo w prawym dolnym rogu znajduje się informacja na temat wykonawcy i roku wykonania oraz, ewentualnie, informacje dodatkowe, dotyczące np. nitek, których użyto do sporządzenia tkaniny.
Próbki tkanin pochodzą głównie z obozów naukowo-badawczych organizowanych przez ISPAN w latach 1949 – 1962. Badaniami objęte były wówczas tereny: Kurpi, Mazur, Mazowsza, Podlasia, ziemi łowickiej i opoczyńskiej, rejonu kielecko-sandomierskiego, ziemi rzeszowskiej oraz Lubelszczyzny. Część z obiektów to próbki tkanin wileńskich, pochodzących od mieszkających w okolicach Torunia przesiedleńców z Wilna, oraz tkaniny wykonane w 1935 r. w Szkole Zawodowej w Jaworowie koło Rawy Ruskiej, na terenie byłego ZSRR. Zdarzają się również próbki tkanin, pochodzące głównie z lat 70., podpisane jako „wytwórcy CEPELIA wg starych wzorów na motywach ludowych”.
Praktyka badawcza ISPAN-u zakładała przede wszystkim wyszukanie konkretnych obiektów, następnie wykonanie ich dokumentacji rysunkowej i fotograficznej oraz uzyskanie możliwie pełnej informacji o obiekcie w formie etnograficznego wywiadu. Próbki tkanin stanowiły zatem dopełnienie informacji uzyskanych podczas rozmowy. Kawałki tkanin czy fragmenty haftów były najczęściej wycinane ze starych, zniszczonych i nieużywanych elementów ubrań. Stąd wiele próbek pochodzi jeszcze z XIX wieku. Próbki haftów to najczęściej fragmenty misternie haftowanych mankietów czy kołnierzyków – gospodynie zazwyczaj wycinały te części ze starych koszul, by następnie doszyć do nowych. Sprzyjającą okolicznością dla pozyskiwania próbek tkanin była zmieniająca się moda, przejawiająca się na przykład w skracaniu długości spódnic albo poszerzającej się kolorystyce pasiaków. Skrawki tkanin pozostawały także przy okazji szycia dzieciom odświętnych ubrań ze starych strojów dla dorosłych. Czasem zdobywano próbki wycinając kawałki materiału z niewidocznych części odzieży np. z podkładów czy z oszewek przy spódnicach. Pozyskiwano je także bezpośrednio od wytwórców, głównie tkaczy.
Zbiór 2039 sztuk fragmentów tkanin, haftów, koronek przekazany z Pracowni Dokumentacji Sztuki Ludowej Instytutu Sztuki PAN z 1998 roku Muzeum Etnograficznemu w Krakowie. Zbiór ten uzupełnia szeroki wachlarz wszelkiego typu wzorników z przykładowymi fragmentami tkanin, haftów, koronek, gromadzonych od początku istnienia Muzeum wedle zasady pars pro toto.
Opracowała Ewa Rossal.
