Przed obiektywem nieznanego fotografa staje niepewnie młody, ok. 20-letni, mężczyzna, ubrany w długi i ciemny jednorzędowy płaszcz z kieszeniami i guzikami przy mankietach. Jest Żydem, nosi więc –dość skromny jeszcze z racji wieku- zarost, pejsy i aksamitną jarmułkę. Pozuje w plenerze, przed murowanym budynkiem, na którym niezdarnie rozpostarto malowane w motywy roślinne tło.
Wiadomo, że zdjęcie wykonano w Myślenicach i należy ono do zespołu kilkudziesięciu portretów, powstałych pod koniec lat 20. i na początku 30. XX w. Dwanaście z nich przedstawia żydowskich mężczyzn. Choć autor cyklu pozostaje nieznany, to jednak z dużą dozą prawdopodobieństwa można powiązać go z osobami Stefanii i Adama Janowskich, którzy prowadzili swój zakład w centrum Myślenic.
Niewiele więcej dałoby się powiedzieć o tym żydowskim młodzianie i okolicznościach zdjęcia jego wizerunku, gdyby nie pewien znaczący szczegół w postaci owalnych, pozbawionych zauszników, binokli w metalowej oprawce, zza których tenże nieśmiało spogląda.
Mimo że korekcja wzroku była już w owym czasie powszechna i stosunkowo łatwo dostępna, to jednak niepozorne okulary stały się wyróżnikiem charakterystycznym na tyle, że pozwoliły odnaleźć pośród setek fotografii myślenickich Żydów zgromadzonych w wirtualnych zasobach Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie podobną postać (https://photos.yadvashem.org/photo-details). Dzięki dostępnym współcześnie narzędziom udało się porównać i ustalić poza wszelką wątpliwość, że obydwa portrety przedstawiają tę samą osobę.
A zatem…
Przed obiektywem nieznanego fotografa staje ok. 20-letni Szlomo Bergofen. Nie jest myśleniczaninem z urodzenia - przyjechał do miasteczka całkiem niedawno. Być może postanowił szukać tu powodzenia w interesach, a może przyjechał tu poznać kobietę wybraną mu na żonę?
Szlomo (Salomon) Bergofen (recte Friedlich) urodził się 22 października 1908 r. w Krakowie. Był synem pochodzącego z Wadowic Abrahama Bergofena i Chany Friedlich, urodzonej w Chorzowie. Abraham zamieszkał w Krakowie w 1900 r. i prowadził przy ul. Dietlowskiej 61 (później 65) „handel wiktuałów”. Tutaj urodziły się wszystkie dzieci Bergofenów, kolejno: Regina (1900), Szymon (1902), Izaak (1903), Ellek (1905), Salomon (1908), Chaskiel vel Henryk (1910) i Jehudit vel Judyta (1914). Rodzina Bergofenów była bardzo pobożna i posługiwała się wyłącznie językiem jidysz. Abraham i Chana nie zawarli prawdopodobnie formalnego związku małżeńskiego, a jedynie ślub religijny, dlatego wszystkie ich dzieci nosiły oficjalnie nazwisko rodowe matki- Friedlich, choć zwyczajowo używano nazwiska Abrahama- Bergofen.
Szlomo ożeni się w Myślenicach z Jochewed (Eti) z domu Rigler, swoją rówieśniczką. Będą wspólnie prowadzili handel bławatny. W czerwcu 1936 r. będą świadkami tragicznego w skutkach najazdu zaopatrzonych w rewolwery, pałki i siekiery bojówek narodowców pod wodzą Adama Doboszyńskiego, które po rozbrojeniu posterunku miejscowej policji, rzucą się na żydowskie sklepy. Wyniesiony ze zdemolowanych lokali towar, głównie materiały konfekcyjne, spłonie podpalony naftą na myślenickim rynku, a kilku Żydów zostanie dotkliwie pobitych. Nie powiedzie się próba podpalenia synagogi.
Dwa lata później młodym Bergofenom urodzi się jedyne dziecko- córka Estera.
Jedyne ocalałe z Zagłady rodzeństwo Salomona – Izaak i Jehudit nigdy nie pozna wojennych losów brata, jego żony i córki. Losów, które latem 1942 r. wiodły żydowskich myśleniczan przez getto w Skawinie wprost do komór gazowych Bełżca i Auschwitz.
Salomon Bergofen jest jednym z bohaterów wystawy pt. „Czas naświetlania/czas wywoływania. Fotografia etnograficzna z Małopolski na przełomie XIX i XX w.”, którą już tej jesieni będzie można zobaczyć w Muzeum Etnograficznym w Krakowie.
Opracowanie: Kamila Wasilewska-Prędki
Wybrana bibliografia:
Archiwum Narodowe w Krakowie, Spis ludności miasta Krakowa z r. 1910, sygn. 29/90/0
ANKr, Spis ludności miasta Krakowa z r. 1921, sygn. 29/91/0
Cahn Martin i Agnieszka, Myślenice. Ślady żydowskiego miasteczka- spacerownik, Myślenice 2011
Doboszyński przed sądem za bandycki napad na Myślenice, „Naprzód. Organ Polskiej Partji Socjalistycznej”, nr 175 z dn. 16.06.1937
Księga adresowa królewskiego stołecznego miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza, R. I, rok 1905, Kraków 1904
Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego z informatorem miasta stołecznego Warszawy, województwa kieleckiego i śląskiego, R. 1933/1934, Kraków 1933
hasło: Myślenice [w:] The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust (red.Shmuel Spector, Geoffrey Wigoder), t. II, Nowy Jork 2001
Sefer zikaron le-kehilot Wadowice, Andrychow, Kalwarja, Myslenice, Sucha (Memorial Book of the Communities Wadowice, Andrychow, Kalwarja, Myslenice, Sucha), (red. David Jakubowicz), Ramat Gan 1967 (https://www.jewishgen.org/yizkor/wadowice/wadowice.html)
Wiadomo, że zdjęcie wykonano w Myślenicach i należy ono do zespołu kilkudziesięciu portretów, powstałych pod koniec lat 20. i na początku 30. XX w. Dwanaście z nich przedstawia żydowskich mężczyzn. Choć autor cyklu pozostaje nieznany, to jednak z dużą dozą prawdopodobieństwa można powiązać go z osobami Stefanii i Adama Janowskich, którzy prowadzili swój zakład w centrum Myślenic.
Niewiele więcej dałoby się powiedzieć o tym żydowskim młodzianie i okolicznościach zdjęcia jego wizerunku, gdyby nie pewien znaczący szczegół w postaci owalnych, pozbawionych zauszników, binokli w metalowej oprawce, zza których tenże nieśmiało spogląda.
Mimo że korekcja wzroku była już w owym czasie powszechna i stosunkowo łatwo dostępna, to jednak niepozorne okulary stały się wyróżnikiem charakterystycznym na tyle, że pozwoliły odnaleźć pośród setek fotografii myślenickich Żydów zgromadzonych w wirtualnych zasobach Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie podobną postać (https://photos.yadvashem.org/photo-details). Dzięki dostępnym współcześnie narzędziom udało się porównać i ustalić poza wszelką wątpliwość, że obydwa portrety przedstawiają tę samą osobę.
A zatem…
Przed obiektywem nieznanego fotografa staje ok. 20-letni Szlomo Bergofen. Nie jest myśleniczaninem z urodzenia - przyjechał do miasteczka całkiem niedawno. Być może postanowił szukać tu powodzenia w interesach, a może przyjechał tu poznać kobietę wybraną mu na żonę?
Szlomo (Salomon) Bergofen (recte Friedlich) urodził się 22 października 1908 r. w Krakowie. Był synem pochodzącego z Wadowic Abrahama Bergofena i Chany Friedlich, urodzonej w Chorzowie. Abraham zamieszkał w Krakowie w 1900 r. i prowadził przy ul. Dietlowskiej 61 (później 65) „handel wiktuałów”. Tutaj urodziły się wszystkie dzieci Bergofenów, kolejno: Regina (1900), Szymon (1902), Izaak (1903), Ellek (1905), Salomon (1908), Chaskiel vel Henryk (1910) i Jehudit vel Judyta (1914). Rodzina Bergofenów była bardzo pobożna i posługiwała się wyłącznie językiem jidysz. Abraham i Chana nie zawarli prawdopodobnie formalnego związku małżeńskiego, a jedynie ślub religijny, dlatego wszystkie ich dzieci nosiły oficjalnie nazwisko rodowe matki- Friedlich, choć zwyczajowo używano nazwiska Abrahama- Bergofen.
Szlomo ożeni się w Myślenicach z Jochewed (Eti) z domu Rigler, swoją rówieśniczką. Będą wspólnie prowadzili handel bławatny. W czerwcu 1936 r. będą świadkami tragicznego w skutkach najazdu zaopatrzonych w rewolwery, pałki i siekiery bojówek narodowców pod wodzą Adama Doboszyńskiego, które po rozbrojeniu posterunku miejscowej policji, rzucą się na żydowskie sklepy. Wyniesiony ze zdemolowanych lokali towar, głównie materiały konfekcyjne, spłonie podpalony naftą na myślenickim rynku, a kilku Żydów zostanie dotkliwie pobitych. Nie powiedzie się próba podpalenia synagogi.
Dwa lata później młodym Bergofenom urodzi się jedyne dziecko- córka Estera.
Jedyne ocalałe z Zagłady rodzeństwo Salomona – Izaak i Jehudit nigdy nie pozna wojennych losów brata, jego żony i córki. Losów, które latem 1942 r. wiodły żydowskich myśleniczan przez getto w Skawinie wprost do komór gazowych Bełżca i Auschwitz.
Salomon Bergofen jest jednym z bohaterów wystawy pt. „Czas naświetlania/czas wywoływania. Fotografia etnograficzna z Małopolski na przełomie XIX i XX w.”, którą już tej jesieni będzie można zobaczyć w Muzeum Etnograficznym w Krakowie.
Opracowanie: Kamila Wasilewska-Prędki
Wybrana bibliografia:
Archiwum Narodowe w Krakowie, Spis ludności miasta Krakowa z r. 1910, sygn. 29/90/0
ANKr, Spis ludności miasta Krakowa z r. 1921, sygn. 29/91/0
Cahn Martin i Agnieszka, Myślenice. Ślady żydowskiego miasteczka- spacerownik, Myślenice 2011
Doboszyński przed sądem za bandycki napad na Myślenice, „Naprzód. Organ Polskiej Partji Socjalistycznej”, nr 175 z dn. 16.06.1937
Księga adresowa królewskiego stołecznego miasta Krakowa i królewskiego wolnego miasta Podgórza, R. I, rok 1905, Kraków 1904
Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego z informatorem miasta stołecznego Warszawy, województwa kieleckiego i śląskiego, R. 1933/1934, Kraków 1933
hasło: Myślenice [w:] The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust (red.Shmuel Spector, Geoffrey Wigoder), t. II, Nowy Jork 2001
Sefer zikaron le-kehilot Wadowice, Andrychow, Kalwarja, Myslenice, Sucha (Memorial Book of the Communities Wadowice, Andrychow, Kalwarja, Myslenice, Sucha), (red. David Jakubowicz), Ramat Gan 1967 (https://www.jewishgen.org/yizkor/wadowice/wadowice.html)
