Pończochy bez stóp („cholewki”), sięgające do kolan, wełniane, ręcznie robione na drutach. Górny i dolny pas w kolorze pomarańczowym, środek w różnokolorowe pasy z wzorkami o motywach geometrycznych i kwiatowych. Księżacy (łowickie).
Kolorowe, wełniane pończochy pojawiły się na wsi łowickiej pod koniec XIX wieku wraz z upowszechnieniem barwników oraz rozwojem hodowli owiec, a tym samym dostatkiem wełny. Robiły je na drutach kobiety, najczęściej w domu, w chwilach wolnych od pracy w polu. Pończochy mogły występować w dwóch wersjach: ze stopą oraz bez stopy tzw. „cholewki” czy „golaski”, zakrywające zasadniczo tylko łydki. Były one na tyle ciasne, że nie było potrzeby używania podwiązek.
Łowiczanki przywiązywały szczególną uwagę do zdobnictwa i strojności swojego ubrania. Stąd, jak opisuje Aniela Chmielińska w swojej monografii Księżacy (Łowiczanie), w wyprawie panny młodej nie mogło zabraknąć „pońcochów seść par, włockowych, wyrabianych w kwiotki. A wszystko to własnemi rękoma wpracowane!”.
Według ówczesnej mody pończochy wełniane zdobiły najrozmaitsze desenie. Najczęściej były to motywy geometryczne oraz stylizowane różnokolorowe kwiaty, z charakterystyczną różą na czele. Ozdobne pończochy wełniane noszono przeważnie zimą i w chłodne dni, ale tylko od święta, do kościoła. Na co dzień wkładano zwyczajne pończochy wykonane z wełny z dodatkiem innych nici, dla ich wzmocnienia.
Na wieś polską pończochy trafiły już na początku XIX wieku z dworu i miasta, stając się istotnym, choć przeważnie mało dostrzeganym, elementem ubioru kobiecego. Zmieniały się w czasie, dostosowując swój wygląd do nowinek technicznych i modowych. Przyglądając się pończochom w strojach regionalnych, możemy dostrzec przede wszystkim zróżnicowanie kolorów i form oraz materiałów, z których były wykonywane. Pończochy dziane na drutach z samodziałowej wełny były jednym z najstarszych typów. Najwcześniej występowały pończochy jednokolorowe, najczęściej białe, z czasem pojawiły się różne wersje kolorystyczne: czerwone noszone np. na Opolszczyźnie, Śląsku czy w piotrkowskim albo czarne, brązowe, modre, różowe m.in. w stroju z okolic Szamotół, Sandomierza czy na Kujawach. Inna wersja to pończochy w kolorowe pasy, np.: czarne i białe (okolice Szczawnicy), czerwone i niebieskie (kieleckie) czy pończochy „zoka” z Wilamowic w pasy czerwone, zielone, bordo, lila, niebieskie.
Do końca XIX wieku, niezależnie od rodzaju materiału, z którego były wykonane, pończochy różniły się także w sposobie noszenia. Mogły być przewiązywane sznurkiem lub gumą powyżej kolan albo za pomocą tasiemki czy paskami płótna „pod kolano”. Często były też układane w misterne fałdy, jak w przypadku „nogawiczek” u Góralek Śląskich czy w stroju z okolic Pszczyny. Na początku XX wieku kobiety na wsi zaczęły nosić kupowane w mieście pończochy fabryczne, najczęściej bawełniane, sięgające poniżej kolan. Od lat 40. XX w. modę zrewolucjonizował wynalazek nylonu, który sprawił, że na wsi kobiety coraz częściej nosiły pończochy nylonowe, w łowickim zwane „ciałówkami”.
Dar Cecylii Śniegockiej, który wraz z innymi darami, głównie z terenu Kurpiów oraz ziemii łowickiej trafił do Muzeum Etnograficznego w Krakowie, w 1920 roku.
Opracowała Ewa Rossal.
Bibiliografia:
Aniela Chmielińska, Księżacy (Łowiczanie), Kraków 1925
Aniela Chmielińska, Księżacy i ich strój, Warszawa 1930
Jadwiga Świątkowska, Strój łowicki, Atlas Polskich Strojów Ludowych, Poznań 1953
Maguelonne Toussaint-Samat, Historia ubiorów, Warszawa 2011; Seria Atlasy Polskich Strojów Ludowych
