Figurki wyrzeźbione przez Tadeusza Szkodzińskiego przedstawiają scenę związaną z Bożym Narodzeniem, zaczerpniętą z Ewangelii św. Mateusza (Mt. 2,1–12). Być może stanowiły wyposażenie szopki, o czym świadczą wydrążone na spodzie otwory do mocowania ich w podstawie. Z pewnością na wzór jasełek –strojonych w kościołach w okresie Bożego Narodzenia – w centralnym miejscu umieszczona była figurka Matki Boskiej piastującej małego Jezusa, a przed Madonną znajdowali się trzej królowie z darami: złotem, mirrą i kadzidłem. Uwaga widza zostaje skupiona właśnie na tej dynamicznej scenie. Pierwsza postać z orszaku klęczy z wyciągniętymi przed siebie rękami, pozostali czekają na swoją kolej, aby oddać hołd Zbawicielowi. Zgodnie z tradycją królowie o imionach Kacper, Melchior i Baltazar, nazywani też Mędrcami Wschodu lub Magami, ukazani są jak dostojni władcy w płaszczach z gronostajów i koronach wieńczących głowy. Obok nich stoi św. Józef, który wymownym gestem otwartych rąk wita niezwyczajnych gości, za nim widzimy anioła ze schyloną głową i rękami złożonymi do modlitwy, a także klęczącego pastuszka.
Autorem figurek jest Tadeusz Szkodziński (1915–83), rolnik z miejscowości Liszna na Polesiu. Od młodości zajmował się struganiem zabawek, a także wykonywaniem galanterii drzewnej, tj. ramek do obrazów, dekoracyjnych pudełek i lasek. Później, prowadząc gospodarstwo i mając rodzinę na utrzymaniu, rzeźbienie traktował jedynie jako zajęcie po pracy. W latach 50. został „odkryty” przez muzealników z Lublina, zaczął posyłać swoje dzieła na konkursy i wystawy. Zdobyte nagrody i rozgłos sprawiły, że szybko stał się jednym z najpopularniejszych rzeźbiarzy ludowych na Lubelszczyźnie. Ceniono jego styl polegający na proporcjonalnym ukazywaniu postaci i miękkim modelunku bryły. Lubił podejmować kompozycje wielofiguralne i dynamiczne, ukazujące sceny religijne i z życia mieszkańców wsi. Był członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych.
Prezentowana seria rzeźb pochodzi z prywatnych zbiorów krakowskiego kolekcjonera Ferdynanda Kijaka-Solowskiego. Jest ona przykładem eksponatów, z którymi wiążą się bogate materiały kontekstowe, ponieważ trafiły do zbiorów MEK w 2017 roku razem z całą spuścizną po kolekcjonerze, w skład której wchodzą nie tylko dzieła sztuki, ale również materiały fotograficzne, maszynopisy i rękopisy, taśmy magnetofonowe i filmowe (zob. Prot. KGZ 4/2017).
Warto zatem przybliżyć sylwetkę kolekcjonera. Ferdynand Kijak urodził się 17 listopada 1922 roku w Kalwarii Zebrzydowskiej, zmarł 8 listopada 2016 roku w Krakowie, został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Był synem Antoniego i Zofii z domu Maczuga. Wychował się i mieszkał w Krakowie. Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Aktorską w Krakowie. Za swego nauczyciela uznawał Iwo Galla, a największego mistrza teatru widział w Ludwiku Solskim, do nazwiska którego nawiązywał jego pseudonim sceniczny Solowski. Zawodowo był związany z Teatrem Młodego Widza (od roku 1958 jako Teatr Rozmaitości, od roku 1973 Teatr Bagatela), współpracował z Teatrem Regionalnym i Radiem Kraków, współtworząc repertuar poświęcony folklorowi przedmieść Krakowa, gwarze i humorowi andrusowskiemu. Prywatnie pasjonował się sztuką ludową i nieprofesjonalną, kolekcjonował rzeźby, obrazy, szopki. Zawsze starał się bezpośrednio docierać do twórców, z wieloma z nich utrzymywał przyjacielskie kontakty, korespondował z nimi, fotografował ich przy pracy, rejestrował postępy. Materiał ten z biegiem lat złożył się na obszerną bazę zawierającą informacje o około 300 autorach.
Opracował Grzegorz Graff.
Bibliografia:
Pokropek Marian, Jarmark płocki, katalog twórców ludowych biorących udział w kiermaszu sztuki ludowej w Płocku w latach 1968-1973, Płock 1974, s. 129-130.
„O takich sześćdziesięciu odmieńcach, co to potrafią zaklinać w drewnie rozmaite ludu myśli”, maszynopis Piotra Płatka i Ferdynanda Kijaka-Solowskiego [sylwetki rzeźbiarzy; dat. 1981], s. 138-142.
Graff Grzegorz, Cztery kąty Ferdynanda Kijaka-Solowskiego. Świat aktora i kolekcjonera (broszura do wystawy), Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Kraków 2007.
