Podgłówki, zwane też podstawkami pod głowę lub potocznie „wspomagaczami snów”, to oryginalne akcesorium, wykorzystywane w wielu regionach świata pozaeuropejskiego (Afryka, Ameryka Południowa, Oceania). Największą różnorodność form tego zaskakującego dla nas sprzętu można spotkać bez wątpienia w Afryce. Wykonanych z drewna podstawek używano podczas odpoczynku (drzemki) lub snu podkładając je, w zależności od potrzeby, pod szyję lub potylicę.
Podgłówki były czymś w rodzaju poduszki, zapewniającej wygodę, ale nie tylko. Funkcją tego sprzętu było także zabezpieczanie misternie układanych, splatanych i niejednokrotnie utrwalanych (np. glinką) fantazyjnych fryzur, w których w Afryce lubowały się nie tylko kobiety. W przypadku ułożenia głowy na płaskiej powierzchni, doszłoby do dekompozycji (zgniecenia, spłaszczenia) a nawet zniszczenia fryzury, co z punktu widzenia afrykańskich kanonów urody ma duże znaczenie. Natomiast zastosowanie podgłówka, pozwalało przenieść punkt oparcia z głowy na szyję (lub potylicę), przez co fryzura pozostawała nienaruszona. Sprzęt ten posiadał ponadto dodatkowy walor, niezastąpiony w przypadku koczowników i semi-nomadycznych pasterzy – był mały, lekki i łatwy w transporcie. Podgłówki można zatem zaliczyć do tzw. osobistych akcesoriów i sprzętów domowych, dla których głównym kryterium przydatności była ich funkcjonalność.
Do najbardziej ozdobnych podgłówków, cechujących się rozbudowaną ornamentyką dekoracyjną w postaci stylizowanych motywów geometrycznych, należą przedmioty pochodzące ze wschodniego wybrzeża Afryki. Zastosowane zdobnictwo, w tym geometryczny ornament, zdradza w nich niewątpliwe wpływy islamu. Z kolei podgłówki ludów Bantu z południowej Afryki, odznaczają się interesującymi, często zoo lub antropomorficznymi wspornikami (kariatydami). Kontrastują z nimi podgłówki rolniczych ludów z południowego Sudanu i odległych od wybrzeża obszarów wschodnioafrykańskiej sawanny. Posiadają one proste, niemal samorodne formy.
W kolekcji afrykańskiej krakowskiego Muzeum Etnograficznego znajduje się zaledwie kilka podgłówków. Pochodzą z różnych regionów Afryki i datowane są na okres począwszy od lat 70.-80. XIX wieku do lat 60. wieku XX. Reprezentują zarazem odmienne i oddalone od siebie kultury obecnego Sudanu, Kenii/Tanzanii i krajów z południa kontynentu (Zimbabwe, Mozambiku i/lub RPA). Pomimo różnic formalnych, manifestujących się w ornamencie i technice wykonania, poprzez swoja funkcję ukazują pewien uniwersalizm kultur Afryki Subsaharyjskiej.
Opracował Jacek Kukuczka.