W życiu mieszkańców Andów ważną rolę odgrywają osoby zajmujące się wróżbami, przepowiadaniem przyszłości oraz uzdrawianiem, któremu towarzyszą magiczne rytuały. Andyjczycy często konsultują z nimi swoje decyzje dotyczące zarówno ważnych, jak i drobnych życiowych spraw. Szczególną rolę w społecznościach andyjskich zajmują uzdrowiciele Kallawaya z Boliwii, żyjący w dolinie Charazani, na wschodnim stoku Andów, na północ od jeziora Titicaca, w pobliżu peruwiańskiej granicy. Indianie ci, nazywani również Callawaya, Qallahuaya, Qollawaya, to zawodowi zielarze i uzdrawiacze, których uprzywilejowane miejsce w andyjskiej kulturze zaznaczyło się już kilka wieków temu. Pochodzenie ich nazwy nie zostało do końca wyjaśnione, jednak uważa się, że pochodzi ona z języka Aymara, gdzie qolla oznacza medykamenty, a waya(qa) – torebkę na zioła i inne leki.
Wzmianki o uzdrawiających praktykach Kallawaya sięgają XVI wieku. Mieli oni być lekarzami Inków (szczególnie wyższych klas rządzących) i cieszyć się specjalnymi przywilejami. Również dziś społeczność Kallawaya zajmuje się zawodowo tradycyjną medycyną; ponad połowa mieszkańców to uzdrowiciele. Wielu z nich pracuje poza miejscem zamieszkania. Medycynie Kallawaya zwykle towarzyszą rytuały – swoje praktyki lecznicze Indianie ci stosują nie tylko w odniesieniu do ciała, ale i duszy. Perspektywa duchowa jest niezwykle istotna w ich sposobach radzenia sobie z chorobami. Stąd też, mimo że byli i są doskonałymi znawcami leczniczych właściwości ponad tysiąca roślin, znaczne sfery ich praktyk kwalifikowane są jako szamanistyczne.
Kallawaya używają podczas rytuałów tajemnego języka oraz wykorzystują amulety i ofiary. Do najważniejszych ofiar składanych podczas rytualnych posiłków mesa należy suszony płód lamy – uznawanej w Andach za zwierzę święte. Wierzy się, że rytualne mesa organizowane przez Kallawaya odwracają bieg wydarzeń, zapobiegając chorobom i nieszczęściom konkretnych osób, jak i całych społeczności. Na stole ofiarnym, nakrytym rytualną tkaniną, ustawia się w określonym porządku symboliczne ofiary. Na głównym miejscu kładzie się płód lamy, jako ofiarę dla Matki Ziemi – Paczamamy (Pachamama). Następnie umieszcza się tam białą wełnę lamy, kokę, tłuszcz lamy, różowe płatki kwiatów i krew lamy bądź innych zwierząt, błagając zaproszone bóstwa i duchy, by zaakceptowały ofiarę. Odprawiający rytuał przyczepia do płodu lamy zestawy różnych ofiar. Mesa kończy się spaleniem ofiar w ziemnym sanktuarium, co symbolizuje przyjęcie i spożycie ich przez duchy. Jeśli ogień iskrzy i trzaska, to uczestnicy rytuału uznają, że duchy gór i Pachamama są zadowoleni z posiłku i na pewno wynagrodzą ofiarodawców dobrymi plonami.
Do dziś Kallawaya są znani i cenieni nie tylko w kraju, ale także poza jego granicami. W 2003 roku tradycje kulturowe i medyczne uzdrowicieli Kallawaya z Boliwii zostały uznane przez UNESCO za niematerialne dziedzictwo kulturowe ludzkości.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
Mollie Callahan, Signs of the Time: Kallawaya Medical Expertise and Social Reproduction in 21st Century Bolivia; A dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy (Anthropology); University of Michigan, 2011
Encyclopedia of Religion, Second Edition; Lindsay Jones, Editor in Chief; 2005 r, Thomson Gale,
Spirituality and Psychological Health; red. Richard H. Cox, Betty Ervin-Cox, Louis, Hoffman; Colorado School of Prof Psych., 2005
Ann Zulawski, Unequal Cures: Public Health and Political Change in Bolivia, 1900–1950 Duke University Press, 2007
