Co łączy prezentowaną pisankę wielkanocną ze słynnymi batikami z Jawy? Technika zdobnicza polegająca na rysowaniu wzoru gorącym woskiem nanoszonym za pomocą specjalnego pisaka (w przypadku pisanek używano również zwyczajnej szpilki osadzonej na drewienku). Następnie przedmiot (jaja, tkaniny itp.) zanurzany jest w barwniku. Czynność może być powtórzona kilkakrotnie w celu uzyskania wielobarwnej dekoracji. Technika ta była na początku XX w., czyli wówczas gdy prezentowana pisanka została wykonana, bardzo popularnym sposobem dekorowania wielkanocnych jaj. W tym samym czasie na fali zainteresowania sztuką Orientu popularne w Europie stały się batikowane tkaniny sprowadzane z Jawy.
Skojarzenie jawajskich tkanin i pisanek było wówczas dla polskich podróżników, naukowców, kolekcjonerów i artystów oczywiste. „Rozpowszechniony i modny dziś batik zaliczamy do najstarszych sposobów zdobienia tkanin barwnym ornamentem. Jako dekoracyjna technika nie jest nowością dla naszego ludu, kraszącego skorupki jaj tą samą metodą” informuje podręcznik Batik. Pisanki na tkaninie z 1922 roku.
Pierwsze polskie próby zdobienia tkanin „techniką pisankową” miały miejsce na początku XX w. (pierwsze batiki europejskie powstały w Amsterdamie ok. 1890 roku), a jednym z kilku artystów, którzy eksperymentowali z tą techniką był autor prezentowanej pisanki Wojciech Jastrzębowski (1884–1963) – jeden z założycieli Stowarzyszenia Warsztaty Krakowskie (1913–1926), a w późniejszym okresie wykładowca i rektor warszawskiej ASP.
Nie możemy niestety z pewnością stwierdzić czy powstała ona w związku z zainteresowaniami Jastrzębowskiego techniką batiku, choć taka ewentualność wydaje się interesująca. Płynne, falujące linie ornamentalnych kompozycji kwiatowych przypominają wzory na pisankach powstałych na terenach dzisiejszej południowo-wschodniej Ukrainy (zob. zdjęcia w galerii). Pisanki te, datowane na koniec XIX lub początek XX w., pochodzą ze zbiorów Muzeum Techniczno-Przemysłowego (MTP) i jest bardzo prawdopodobne, że były mu znane. Wskazywałoby to na kolekcje pisanek MTP jako możliwe źródło inspiracji dla innych jego prac z początkowego okresu twórczości, np. powstałej w 1915 r. batikowanej tkaniny jedwabnej (dziś w zbiorach MNK http://www.kultura.malopolska.pl/record/-/record/aggregated241525).
Zapoczątkowane przez grupę artystów, Wojciecha Jastrzębowskiego, Zofię i Zygmunta Loreców oraz Norberta Okołotowicza, prace nad odręcznym batikowaniem tkanin kontynuowane były w ramach działających przy MTP pracowni Warsztatów Krakowskich (1913–1926). Pod kierownictwem Antoniego Buszka zespół młodych batikarek wypracował styl nazywanego często „jawajsko-krakowskim”. Łączył on inspiracje batikiem jawajskim (szczególnie w zakresie kompozycji i kolorystyki) i motywów zdobniczych zaczerpniętych z pisanek czy malowanek z Zalipia, których kolekcje prezentowano na wystawie muzealnej. „W ten sposób Kraków, poza Kolonialnym Laboratorium w holenderskim Haarlemie, stał się drugim miejscem w Europie, w którym przeprowadzono systematyczne próby w zakresie adaptacji jawajskiej techniki barwienia tkanin do miejscowych warunków (…). Znakomite wyniki uzyskane w tej dziedzinie w znacznym stopniu przyczyniły się do międzynarodowych sukcesów i powszechnego uznania, jakim batiki z Warsztatów Krakowskich cieszyły się w okresie międzywojennym”. (M. Wrońska-Friend, 2008, s. 141)
Opracowała Karolina Pachla-Wojciechowska
Dziękuję p. Grażynie Pyli za pomoc w datowaniu i określeniu miejsca pochodzenia umieszczonych w galerii pisanek z kolekcji MEK.
Więcej na temat jawajskich batików: http://etnomuzeum.eu/zbiory/iket-kepala-meska-chusta-batikowa
Wybrana literatura:
Skojarzenie jawajskich tkanin i pisanek było wówczas dla polskich podróżników, naukowców, kolekcjonerów i artystów oczywiste. „Rozpowszechniony i modny dziś batik zaliczamy do najstarszych sposobów zdobienia tkanin barwnym ornamentem. Jako dekoracyjna technika nie jest nowością dla naszego ludu, kraszącego skorupki jaj tą samą metodą” informuje podręcznik Batik. Pisanki na tkaninie z 1922 roku.
Pierwsze polskie próby zdobienia tkanin „techniką pisankową” miały miejsce na początku XX w. (pierwsze batiki europejskie powstały w Amsterdamie ok. 1890 roku), a jednym z kilku artystów, którzy eksperymentowali z tą techniką był autor prezentowanej pisanki Wojciech Jastrzębowski (1884–1963) – jeden z założycieli Stowarzyszenia Warsztaty Krakowskie (1913–1926), a w późniejszym okresie wykładowca i rektor warszawskiej ASP.
Nie możemy niestety z pewnością stwierdzić czy powstała ona w związku z zainteresowaniami Jastrzębowskiego techniką batiku, choć taka ewentualność wydaje się interesująca. Płynne, falujące linie ornamentalnych kompozycji kwiatowych przypominają wzory na pisankach powstałych na terenach dzisiejszej południowo-wschodniej Ukrainy (zob. zdjęcia w galerii). Pisanki te, datowane na koniec XIX lub początek XX w., pochodzą ze zbiorów Muzeum Techniczno-Przemysłowego (MTP) i jest bardzo prawdopodobne, że były mu znane. Wskazywałoby to na kolekcje pisanek MTP jako możliwe źródło inspiracji dla innych jego prac z początkowego okresu twórczości, np. powstałej w 1915 r. batikowanej tkaniny jedwabnej (dziś w zbiorach MNK http://www.kultura.malopolska.pl/record/-/record/aggregated241525).
Zapoczątkowane przez grupę artystów, Wojciecha Jastrzębowskiego, Zofię i Zygmunta Loreców oraz Norberta Okołotowicza, prace nad odręcznym batikowaniem tkanin kontynuowane były w ramach działających przy MTP pracowni Warsztatów Krakowskich (1913–1926). Pod kierownictwem Antoniego Buszka zespół młodych batikarek wypracował styl nazywanego często „jawajsko-krakowskim”. Łączył on inspiracje batikiem jawajskim (szczególnie w zakresie kompozycji i kolorystyki) i motywów zdobniczych zaczerpniętych z pisanek czy malowanek z Zalipia, których kolekcje prezentowano na wystawie muzealnej. „W ten sposób Kraków, poza Kolonialnym Laboratorium w holenderskim Haarlemie, stał się drugim miejscem w Europie, w którym przeprowadzono systematyczne próby w zakresie adaptacji jawajskiej techniki barwienia tkanin do miejscowych warunków (…). Znakomite wyniki uzyskane w tej dziedzinie w znacznym stopniu przyczyniły się do międzynarodowych sukcesów i powszechnego uznania, jakim batiki z Warsztatów Krakowskich cieszyły się w okresie międzywojennym”. (M. Wrońska-Friend, 2008, s. 141)
Opracowała Karolina Pachla-Wojciechowska
Dziękuję p. Grażynie Pyli za pomoc w datowaniu i określeniu miejsca pochodzenia umieszczonych w galerii pisanek z kolekcji MEK.
Więcej na temat jawajskich batików: http://etnomuzeum.eu/zbiory/iket-kepala-meska-chusta-batikowa
Wybrana literatura:
- K. Witkiewicz, Pisanki na materjach (batik), „Rzeczy Piękne” 1919, nr 4, 19–21
- M. Wisz, Batik. Pisanki na tkaninie, Kraków 1922
- M. Wrońska-Friend, Sztuka woskiem pisana. Batik w Indonezji i w Polsce, Warszawa 2008
