Cylindryczny stempel w formie ceramicznego wałka pustego w środku, z reliefowym wzorem zoomorficznym, należał do prekolumbijskiej kultury Tairona (900-1600 n.e.), która dominowała kiedyś na rozległych terenach w płn. Kolumbii, u podnóża i na stokach gór Sierra Nevada. Tairona byli jednym z najbardziej rozwiniętych społeczeństw istniejących przed Kolumbem. Ich kultura charakteryzowała się wysokim poziomem rozwoju architektury i rzemiosła. Prowadzili też intensywny handel międzyplemienny. Słynęli z wyrobu różnego rodzaju ceramiki, a także doskonale znali techniki obróbki metali i kamieni szlachetnych. Wykonywali przedmioty zarówno o charakterze obrzędowym, jak i użytkowym. Kronikarze hiszpańscy wspominają o tym, że Tairona przyozdabiali mocno swoje ciała naszyjnikami i różnego rodzaju zawieszkami, a także malunkami i tkaninami pokrytymi wzorami.
Do ozdabiania ciała i tkanin służyły im różnego rodzaju stemple – w formie wałków z serią powtarzalnych motywów lub pieczęci z pojedynczym wzorem-motywem. Takich samych bądź podobnych stempli używano do ciała i tkanin, stąd nie jest możliwe ich rozróżnienie ze względu na funkcję.
Prezentowany tu wałek posiada głęboki relief z wzorem złożonym z czterech czworonożnych zwierząt z długimi ogonami i otwartymi pyskami. Najprawdopodobniej przedstawiają one jaguary – bardzo symboliczne zwierzęta dla rdzennych społeczności w przedkolumbijskiej Ameryce. Ten najpotężniejszy z kotowatych wywierał duży wpływ zarówno na sferę religijną, jak i polityczną. Jaguar to wzór doskonałości dla ludzi, myśliwych i wojowników. Potężny samotny drapieżnik poluje z powodzeniem zarówno w ciągu dnia, jak i nocą, a jego ofiarami mogą być jelenie i pekari, kajmany i żółwie, a nawet człowiek. Dobrze pływa i wspina się po drzewach, często goni swoją ofiarę wzdłuż rzek lub poluje z drzew, których gałęzie zwisają nad wodą. Nic więc dziwnego, że wierzono, iż został stworzony przez słońce i ma specjalne zapładniające moce. Bogowie i władcy oraz szamani okrywali się jego skórami, mieli także uszy jaguara i kocie kły. Składano mu ofiary z ludzi i sam też był poświęcany.
W społeczności Tairona życie ludzi było zdeterminowane przez elity potężnych szamanów, którzy twierdzili, że potrafią kontrolować podstawowe siły natury, porządek kosmosu i działania człowieka. Byli oni odpowiedzialni za nadzór nad materialną i duchową stroną społeczności. Tairona, jak i obecni mieszkańcy Sierra Nevada – Indianie Kogi, uważani za ich spadkobierców, byli podzieleni na totemiczne klany, związane z konkretnymi zwierzętami. Wśród wykopalisk na obszarach Tairona często znajdowano czaszki jaguarów umieszczone blisko głównego wejścia do ceremonialnych domów. Podobnie wśród Kogi, obrzędowe domy są przeznaczone dla boskiego jaguara zw. "Cashinducua" i zgodnie z tradycją, przy ich wejściu znajdują się czaszki jaguarów. Wierzenia jednych i drugich wiązały się głównie z różnymi duchami, przede wszystkim z duchami przodków kapłanów.
U Tairona zarówno przedmioty ceremonialne, jak i ozdoby osobiste oraz narzędzia użytkowe i obrzędowe były chowane razem ze zmarłymi, stąd znajdowane są w grobach. Często znajdowano je także w odpadach przy domostwach i w różnych schowkach. Wśród tych przedmiotów znajdowały się także różnego rodzaju pieczęcie i stemple.
Wałki ceramiczne i płaskie stemple były szeroko używane do dekoracji twarzy i innych części ciała w większości Ameryki Południowej. Zwyczaj dekorowania ciała przy pomocy stempli zachował się jeszcze w niektórych amazońskich regionach.
Obiekt wraz z dwoma kolistymi pieczęciami został przekazany do MEK razem z innymi obiektami archeologicznymi pozyskanymi w Kolumbii w l. 70. XX w. przez kolekcjonera i badacza kultury Indian Ameryki Południowej Borysa Malkina (1917-2009).
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Bibliografia:
Karen Olsen Bruhns, Ancient South America. Cambridge World Archaeology, Cambridge University Press 1994.
Cielo Quintana, The Tairona Culture and their Goldwork, San Jose 1979.
Jeffrey Quilter, John W. Hoopes, Gold and Power in Ancient Costa Rica, Panama, and Colombia, Washington D.C. 2003
Elizabeth P. Benson, Birds and Beasts of Ancient Latin America, University Press of Florida 1997.
Helaine Silverman, William Isbell, Handbook of South American Archaeology, New York 2008
Julie Taylor Green, Nature and Artistry in the ancient Americas. A teacher's Guide, Michael C. Carlos Museum 2004
Do ozdabiania ciała i tkanin służyły im różnego rodzaju stemple – w formie wałków z serią powtarzalnych motywów lub pieczęci z pojedynczym wzorem-motywem. Takich samych bądź podobnych stempli używano do ciała i tkanin, stąd nie jest możliwe ich rozróżnienie ze względu na funkcję.
Prezentowany tu wałek posiada głęboki relief z wzorem złożonym z czterech czworonożnych zwierząt z długimi ogonami i otwartymi pyskami. Najprawdopodobniej przedstawiają one jaguary – bardzo symboliczne zwierzęta dla rdzennych społeczności w przedkolumbijskiej Ameryce. Ten najpotężniejszy z kotowatych wywierał duży wpływ zarówno na sferę religijną, jak i polityczną. Jaguar to wzór doskonałości dla ludzi, myśliwych i wojowników. Potężny samotny drapieżnik poluje z powodzeniem zarówno w ciągu dnia, jak i nocą, a jego ofiarami mogą być jelenie i pekari, kajmany i żółwie, a nawet człowiek. Dobrze pływa i wspina się po drzewach, często goni swoją ofiarę wzdłuż rzek lub poluje z drzew, których gałęzie zwisają nad wodą. Nic więc dziwnego, że wierzono, iż został stworzony przez słońce i ma specjalne zapładniające moce. Bogowie i władcy oraz szamani okrywali się jego skórami, mieli także uszy jaguara i kocie kły. Składano mu ofiary z ludzi i sam też był poświęcany.
W społeczności Tairona życie ludzi było zdeterminowane przez elity potężnych szamanów, którzy twierdzili, że potrafią kontrolować podstawowe siły natury, porządek kosmosu i działania człowieka. Byli oni odpowiedzialni za nadzór nad materialną i duchową stroną społeczności. Tairona, jak i obecni mieszkańcy Sierra Nevada – Indianie Kogi, uważani za ich spadkobierców, byli podzieleni na totemiczne klany, związane z konkretnymi zwierzętami. Wśród wykopalisk na obszarach Tairona często znajdowano czaszki jaguarów umieszczone blisko głównego wejścia do ceremonialnych domów. Podobnie wśród Kogi, obrzędowe domy są przeznaczone dla boskiego jaguara zw. "Cashinducua" i zgodnie z tradycją, przy ich wejściu znajdują się czaszki jaguarów. Wierzenia jednych i drugich wiązały się głównie z różnymi duchami, przede wszystkim z duchami przodków kapłanów.
U Tairona zarówno przedmioty ceremonialne, jak i ozdoby osobiste oraz narzędzia użytkowe i obrzędowe były chowane razem ze zmarłymi, stąd znajdowane są w grobach. Często znajdowano je także w odpadach przy domostwach i w różnych schowkach. Wśród tych przedmiotów znajdowały się także różnego rodzaju pieczęcie i stemple.
Wałki ceramiczne i płaskie stemple były szeroko używane do dekoracji twarzy i innych części ciała w większości Ameryki Południowej. Zwyczaj dekorowania ciała przy pomocy stempli zachował się jeszcze w niektórych amazońskich regionach.
Obiekt wraz z dwoma kolistymi pieczęciami został przekazany do MEK razem z innymi obiektami archeologicznymi pozyskanymi w Kolumbii w l. 70. XX w. przez kolekcjonera i badacza kultury Indian Ameryki Południowej Borysa Malkina (1917-2009).
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Bibliografia:
Karen Olsen Bruhns, Ancient South America. Cambridge World Archaeology, Cambridge University Press 1994.
Cielo Quintana, The Tairona Culture and their Goldwork, San Jose 1979.
Jeffrey Quilter, John W. Hoopes, Gold and Power in Ancient Costa Rica, Panama, and Colombia, Washington D.C. 2003
Elizabeth P. Benson, Birds and Beasts of Ancient Latin America, University Press of Florida 1997.
Helaine Silverman, William Isbell, Handbook of South American Archaeology, New York 2008
Julie Taylor Green, Nature and Artistry in the ancient Americas. A teacher's Guide, Michael C. Carlos Museum 2004
