[Kliknij zdjęcie powyżej, by obejrzeć całość]
Wayang golek to teatr lalkowy, który, podobnie jak teatr cieni, przedstawia przede wszystkim odpowiednio przetworzone opowieści zaczerpnięte z indyjskich eposów Ramajana i Mahabharata. Jest to teatr dla dorosłych, poruszający odwieczne tematy walki dobra ze złem, a także aktualne problemy społeczno-polityczne. Aktorami są tutaj trójwymiarowe lalki wyrzeźbione w drewnie i barwnie polichromowane. Nie posiadają one nóg, a przez ich korpus przechodzi drążek, na którym osadzona jest głowa lalki i który służy dalangowi (narrator) do trzymania lalki podczas trwania przedstawienia. Marionetki posiadają ruchome ręce, poruszane za pomocą przyczepionych do nich patyczków i animowane od dołu. Ubrane są w batikowe wzorzyste spódniczki, a ich głowy zdobią, w zależności od przedstawianego bohatera, wyrzeźbione w drewnie korony, zawoje lub niskie czapeczki. Ważną rolę odgrywa tu, podobnie jak w innych formach teatralnych, kolor i kształt twarzy lalki, i tak ludzie ze sfer arystokratycznych mają na ogół białe lub jasne twarze, długie, proste nosy i wąskie oczy, zaś ludzie źli, podobnie jak złe demony o wyłupiastych oczach i sterczących kłach, charakteryzują się czerwonym kolorem twarzy.
Charakterystyczną cechą przedstawień indonezyjskich wersji Ramajany i Mahabharaty jest występowanie w nich błaznowatych służących, zwanych punakawan, którzy pojawiają się w antraktach głównych wątków. Ci klaunowaci służący znacznie różnią się swym wyglądem i manierami od bohaterów z wyższych sfer. Często posiadają oszpecone twarze i zniekształcone ciała oraz ubrani są w zwykłą wiejską odzież, kontrastującą z dopracowanym dworskim stylem większości charakterów występujących w sztuce. Także ich styl mówienia jest szorstki, obcesowy, nierzadko rubaszny. Mimo to są bardzo dobrymi i mądrymi doradcami, na co wskazuje już sama ich nazwa, punakawan, wywodząca się od słów „pono” – jasna wizja, przebiegłość i „kawan” – towarzystwo. Ci specyficzni lalkowi aktorzy w komediowy sposób przedstawiają aktualne sprawy społeczno-polityczne, a ich popisy potrafią utrzymać widzów w napięciu przez kilka godzin.
Bohaterowie ci pojawiają się w tradycyjnych przedstawieniach „wajangowych” pomiędzy północą a 3 rano. Widzowie przychodzą specjalnie na ich występy. Jeśli główne wątki przedstawianych od wieków sztuk są doskonale widzom znane i z góry wiadomo, jaki będzie koniec akcji, to z gry punakawan, którzy „pośredniczą” w różnych lokalnych interesach, a także biorą udział w narodowej polityce, zawsze można dowiedzieć się czegoś nowego, chociażby lokalnych plotek czy nowinek.
Do głównych błaznowatych doradców zaliczają się boski Semar i jego trzej synowie: Bagong, Petruk oraz Gareng. Prezentowana tu marionetka przedstawia Petruka - średniego syna Semara. Petruk wyróżnia się wysokim wzrostem, bardzo długim nosem i szczególnie ciętym językiem. Jego różowa twarz jest dodatkowo oszpecona, a włosy zebrane w jeden warkocz. Ubrany jest tu, tak jak szlachetne postaci - w batikową spódnicę. Podobnie, jak bracia asystuje ojcu, który jest doradcą szlachetnych i heroicznych pięciu braci Pandanów z Mahabharaty i zawsze walczy po stronie prawdy.
Przedstawienia teatrów lalkowych do dziś cieszą się dużą popularnością wśród Jawajczyków, a także licznie odwiedzających wyspę turystów.
Marionetka jest jedną z kilkudziesięciu lalek jawajskiego teatru wayang golek pochodzących z kolekcji prof. Mariana Raciborskiego (1863-1917) - botanika, przeprowadzającego w l. 1896-1900 badania naukowe na Jawie, w słynnym Ogrodzie Botanicznym w Buitenzorgu (obecnym Bogorze), zatrudniony tam przez rząd holenderski. M. Raciborski zafascynowany sztuką Jawy oraz innych wysp indonezyjskich, gromadził także przedmioty sztuki i rzemiosła artystycznego. Swoją kolekcję (206 sztuk), w której znajdują się oprócz marionetek i figur teatru cieni, także znaczący zbiór krisów i inne wyroby rzemiosła, podarował w 1917 roku, tuż przed swoją śmiercią, Muzeum Etnograficznemu w Krakowie, którego siedziba znajdowała się wtedy na Wawelu.
Opracowała
Eleonora Tenerowicz
Bibliografia
1. The Cambridge Guide to Theatre, Cambridge 1995
2. Weintraub Andrew Noah, Power Plays: Wayang Golek Puppet theater of West Java,; USA, Ohio University, Center for International Studies. 2004.
3. Warrior Kings and Divine Jesters: Indonesian Rod Puppets; A Workshop for Educators, July 10, 2003 . presented in conjunction with the display: Warrior Kings and Divine Jesters: Indonesian Puppets from the Herbert Collection
4. Kamocki Janusz, Sidik Setiawan. Sztuka Indonezji, Kraków 1968: Ambasada Indonezji, Muzeum Etnograficzne w Krakowie. 1968.
5. E. Tenerowicz, Teatry Azji, Kraków 1997
Wayang golek to teatr lalkowy, który, podobnie jak teatr cieni, przedstawia przede wszystkim odpowiednio przetworzone opowieści zaczerpnięte z indyjskich eposów Ramajana i Mahabharata. Jest to teatr dla dorosłych, poruszający odwieczne tematy walki dobra ze złem, a także aktualne problemy społeczno-polityczne. Aktorami są tutaj trójwymiarowe lalki wyrzeźbione w drewnie i barwnie polichromowane. Nie posiadają one nóg, a przez ich korpus przechodzi drążek, na którym osadzona jest głowa lalki i który służy dalangowi (narrator) do trzymania lalki podczas trwania przedstawienia. Marionetki posiadają ruchome ręce, poruszane za pomocą przyczepionych do nich patyczków i animowane od dołu. Ubrane są w batikowe wzorzyste spódniczki, a ich głowy zdobią, w zależności od przedstawianego bohatera, wyrzeźbione w drewnie korony, zawoje lub niskie czapeczki. Ważną rolę odgrywa tu, podobnie jak w innych formach teatralnych, kolor i kształt twarzy lalki, i tak ludzie ze sfer arystokratycznych mają na ogół białe lub jasne twarze, długie, proste nosy i wąskie oczy, zaś ludzie źli, podobnie jak złe demony o wyłupiastych oczach i sterczących kłach, charakteryzują się czerwonym kolorem twarzy.
Charakterystyczną cechą przedstawień indonezyjskich wersji Ramajany i Mahabharaty jest występowanie w nich błaznowatych służących, zwanych punakawan, którzy pojawiają się w antraktach głównych wątków. Ci klaunowaci służący znacznie różnią się swym wyglądem i manierami od bohaterów z wyższych sfer. Często posiadają oszpecone twarze i zniekształcone ciała oraz ubrani są w zwykłą wiejską odzież, kontrastującą z dopracowanym dworskim stylem większości charakterów występujących w sztuce. Także ich styl mówienia jest szorstki, obcesowy, nierzadko rubaszny. Mimo to są bardzo dobrymi i mądrymi doradcami, na co wskazuje już sama ich nazwa, punakawan, wywodząca się od słów „pono” – jasna wizja, przebiegłość i „kawan” – towarzystwo. Ci specyficzni lalkowi aktorzy w komediowy sposób przedstawiają aktualne sprawy społeczno-polityczne, a ich popisy potrafią utrzymać widzów w napięciu przez kilka godzin.
Bohaterowie ci pojawiają się w tradycyjnych przedstawieniach „wajangowych” pomiędzy północą a 3 rano. Widzowie przychodzą specjalnie na ich występy. Jeśli główne wątki przedstawianych od wieków sztuk są doskonale widzom znane i z góry wiadomo, jaki będzie koniec akcji, to z gry punakawan, którzy „pośredniczą” w różnych lokalnych interesach, a także biorą udział w narodowej polityce, zawsze można dowiedzieć się czegoś nowego, chociażby lokalnych plotek czy nowinek.
Do głównych błaznowatych doradców zaliczają się boski Semar i jego trzej synowie: Bagong, Petruk oraz Gareng. Prezentowana tu marionetka przedstawia Petruka - średniego syna Semara. Petruk wyróżnia się wysokim wzrostem, bardzo długim nosem i szczególnie ciętym językiem. Jego różowa twarz jest dodatkowo oszpecona, a włosy zebrane w jeden warkocz. Ubrany jest tu, tak jak szlachetne postaci - w batikową spódnicę. Podobnie, jak bracia asystuje ojcu, który jest doradcą szlachetnych i heroicznych pięciu braci Pandanów z Mahabharaty i zawsze walczy po stronie prawdy.
Przedstawienia teatrów lalkowych do dziś cieszą się dużą popularnością wśród Jawajczyków, a także licznie odwiedzających wyspę turystów.
Marionetka jest jedną z kilkudziesięciu lalek jawajskiego teatru wayang golek pochodzących z kolekcji prof. Mariana Raciborskiego (1863-1917) - botanika, przeprowadzającego w l. 1896-1900 badania naukowe na Jawie, w słynnym Ogrodzie Botanicznym w Buitenzorgu (obecnym Bogorze), zatrudniony tam przez rząd holenderski. M. Raciborski zafascynowany sztuką Jawy oraz innych wysp indonezyjskich, gromadził także przedmioty sztuki i rzemiosła artystycznego. Swoją kolekcję (206 sztuk), w której znajdują się oprócz marionetek i figur teatru cieni, także znaczący zbiór krisów i inne wyroby rzemiosła, podarował w 1917 roku, tuż przed swoją śmiercią, Muzeum Etnograficznemu w Krakowie, którego siedziba znajdowała się wtedy na Wawelu.
Opracowała
Eleonora Tenerowicz
Bibliografia
1. The Cambridge Guide to Theatre, Cambridge 1995
2. Weintraub Andrew Noah, Power Plays: Wayang Golek Puppet theater of West Java,; USA, Ohio University, Center for International Studies. 2004.
3. Warrior Kings and Divine Jesters: Indonesian Rod Puppets; A Workshop for Educators, July 10, 2003 . presented in conjunction with the display: Warrior Kings and Divine Jesters: Indonesian Puppets from the Herbert Collection
4. Kamocki Janusz, Sidik Setiawan. Sztuka Indonezji, Kraków 1968: Ambasada Indonezji, Muzeum Etnograficzne w Krakowie. 1968.
5. E. Tenerowicz, Teatry Azji, Kraków 1997
