Dolny pas zdobień z aplikacji futrzanych, naszywany na futro, tzw. kuklankę (w języku czukockim: kuchlankę) lub doszywany do jej dolnej krawędzi. Zdobienia – geometryczne wzory powstały poprzez precyzyjne naszywanie kawałków skóry z białym i brązowym włosiem renifera. Górną i dolną krawędź zdobią dwa pasy białego futra ze znajdującym się pośrodku pasem składającym się z naprzemiennie ułożonych brązowych i białych kwadratów. Środek pasa zdobi rząd geometrycznych zdobień w kształcie szachownicy na przemian z polami składającymi się z 5 pasów. Typ zdobień - ich forma oraz pasowe ułożenie, wskazują na pochodzenie czukockie.
Pomimo dobrze zachowanej dokumentacji archiwalnej, trudno dziś stwierdzić jaką drogą i kto przyczynił się do pozyskania tego obiektu. Na karcie magazynowej widnieje dawny nr inwentarzowy Muzeum Techniczno-Przemysłowego (MTP) 17588 wraz z informacją, że obiekt pochodzi z roku 1878 (?). Pas trafił do zbiorów krakowskiego Muzeum Etnograficznego (MEK) dopiero w 1964 roku, w drodze przekazu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie (MNK), które przejęło zasoby zlikwidowanego w 1950 roku MTP. W latach 60. XX wieku (i dalszych, aż do początku lat 90. XX wieku) do MEK trafiały pojedynczo lub w grupach pozostałe w zbiorach MNK eksponaty z kolekcji Benedykta Dybowskiego oraz innych darczyńców, którzy przekazali je jeszcze w XIX wieku do MTP. Tą drogą trafiła do zbiorów MEK również kolekcja zgromadzona przez Konstantego Podhorskiego na Czukotce w pierwszych latach XX wieku, którą jego rodzina przekazała już bezpośrednio do MNK.
Ta zawiła i skomplikowana drogą jaka przebył czukocki opowan zanim trafił do MEK nie byłaby może tak ważna, gdyby nie fakt, że… w kolekcji syberyjskiej muzeum znajdują się dwa opowany. Drugi (nr inw. 30547/MEK) pochodzi z daru Henryka Wimmlera również do zbiorów MTP. Na karcie magazynowej tego obiektu również zachował się zapisany dawny nr inw. MTP 27365. Różnica pomiędzy nimi – poza oczywistą różnicą w wyglądzie – polega na tym, że ów drugi opowan to typowy koriacki pas zdobny z Kamczatki (nazwa opowan nie jest stosowana na Kamczatce). Znaczące są w nim „florystyczne” motywy – w opozycji do geometrycznych zdobień widocznych na opowanie pochodzącym od Czukczów. Pomimo wyraźnych różnic we wzorach i użytych do ich wykonania materiałów (w przypadku pasa zdobnego 30547/MEK są to kolorowe nici), najprawdopodobniej obiekty te pochodzą z jednego źródła. Z pewnością łączy je fakt, że obydwa zostały „odcięte” od kuklanek (kuchlanek) w celu wtórnego użycia. Stąd też, ich datowanie jak i pochodzenie mogą mieć znacznie dłuższą historię niż wynikałoby to z zachowanej dokumentacji.
Zastanawiająca jest – zapisana w dokumentacji inwentarzowej – data pozyskania obiektu 30548/MEK, czyli rok 1878 rok jak i jego przynależność do kolekcji Benedykta Dybowskiego, zgromadzonej podczas pobytu na Kamczatce i Wyspach Komandorskich w latach 1879-1883. Są to dwie wzajemnie się wykluczające informacje, stąd przynajmniej jedna z nich musi być nieprawdziwa. Ponadto, przynależność do kręgu kultury Czukczów, również z dużym prawdopodobieństwem wyklucza kolekcję Dybowskiego. A zatem skąd i od kogo pochodzi ów obiekt? Tu tropem jest analogiczny opowan, pozyskany (lub tylko przekazany) w tym samym okresie do zbiorów MTP przez Henryka Wimmlera (Wimmera?). Niestety, nie udało się jak dotąd pozyskać jakichkolwiek danych o ofiarodawcy a co za tym idzie, o drodze jaką przebył/przebyły obiekty zanim w latach 70. XIX wieku trafiły do muzealnych zbiorów w Krakowie.
Obydwa znajdujące się w zbiorach MEK zdobne pasy – opowany, można oglądać na wystawie „Syberia. Głosy z Północy” prezentowanej w siedzibie muzeum przy ul. Krakowskiej 46 (https://etnomuzeum.eu/wystawy-czasowe/syberia-glosy-z-polnocy). Tam też zobaczyć można w jaki sposób opowan zdobił syberyjskie futro, a ściślej czukocką kuchlankę.
Opracował: Jacek Kukuczka
Bibliografia:
https://etnomuzeum.eu/syberia/kolekcja/dolny-brzeg-futra-pas-zdobny
https://etnomuzeum.eu/syberia/darczyncy
Lewina M.G., Istoriko-etnograficzeskij atlas Sibiri, Moskwa - Leningrad: 1961
Lipiński Wojciech, Ludzie tundry. Tożsamość i granice etniczne na północy Syberii, Warszawa 2011
Sobota Adam, Szlachetność techniki. Artystyczne dylematy fotografii w XIX i XX wieku, Wrocław, 2001
Fotografie archiwalne i zbiory etnograficzne Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie oraz Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
Opowan o numerze 30548/MEK:
