Przed nami opłatek wypieczony z okazji Bożego Narodzenia. O jego świątecznym przeznaczeniu świadczą przedstawione na nim sceny. Dzieciątko Jezus ukazane zostało na tle choinki, siedzące lub leżące w sianku na żłobie, czy jadące wózkiem zaprzężonym w owieczkę. Warto się im przyjrzeć, ponieważ reprezentują dość ciekawą i nietypową ikonografię. Obecne są w niej motywy wywodzące się ze zwyczajów kultywowanych w czasie przesilenia zimowego, które dopiero wtórnie otrzymały chrześcijańską interpretację – zdobienia zielonego drzewka (symbolu płodności i życiodajnej siły słońca) i wręczania prezentów w intencji sprowadzenia wszelkiej obfitości w nadchodzącym roku.
Ozdobioną świeczkami i jabłkami lub orzechami choinkę widzimy za plecami Dzieciątka Jezus w scenie przedstawionej w prawym dużym kole. Również w analogicznej scenie po lewej stronie przedstawiono drzewko – niesie ją jeden z aniołów idących za wózkiem. To wizyta Dzieciątka, które w tradycji wielu krajów (m.in. Czech, Austrii, Niemiec, a w Polsce znanej na Górnym Śląsku) przywozi w Wigilię dzieciom prezenty – w tym również udekorowane drzewko. Tradycja ta wywodzi się od Marcina Lutra, który chciał, by zwyczajowe obdarowywanie się w okresie świątecznym wprost związać z centralną postacią chrześcijańskich świąt Bożego Narodzenia. Na marginesie warto wspomnieć, że Dzieciątko o blond włosach i anielskich skrzydłach przynoszące prezenty ewoluowało od czasów Lutra, by stać się aniołem-kobietą.
Adaptacja elementów starszych zwyczajów w ramach obrzędowości chrześcijańskiej była bardzo ważnym elementem chrystianizacyjnym. Spójrzmy jak w warstwie obrazowej dokonano włączenia i reinterpretacji choinki i przybycia „zaświatowego” gościa z darami. Motyw wozu, na którym przyjeżdża Dzieciątko, wywodzi się zapewne z przedstawień wozu triumfalnego, np. takiego, który przedstawiony został na XVII wiecznej grafice ze zbiorów Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie (patrz tutaj). Został na niej ukazany triumf Chrystusa, który poprzez mękę (jej atrybuty znajdują się na wozie) pokonał spersonifikowaną śmierć i doczesność. W tej warstwie znaczeniowej dar, który przynosi Nowonarodzony to Zbawienie. Taki jest również sens przedstawienia, które na opłatku widzimy po prawej stronie. Dzieciątko błogosławi ze żłóbka – ołtarza. Choinka w tle staje się znakiem drzewa, które wyrosło na grobie Adama – z niego wykonano krzyż. Rozłożone ręce Dzieciątka odnoszą się właśnie do tego symbolu. Przy takiej interpretacji powyższych scen, dwie pozostałe możemy odczytać jako ich oczywiste uzupełnienie: na jednej Dzieciątko trzymające krzyż, a na drugiej koronę cierniową.
Opracowała Karolina Pachla-Wojciechowska.
