Początek lutego to ważny czas w tradycyjnej obrzędowości. Święto Matki Boskiej Gromnicznej to ostatni dzień obchodów kolędniczych, święty Błażej leczy gardło święconymi jabłkami, a sól poświęcona w dzień świętej Agaty chroni domostwo przed burzami. W tym samym tygodniu, 6 lutego, w Kościele katolickim obchodzone jest wspomnienie świętej Doroty, bohaterki dzisiejszego obiektu tygodnia.
Autorką obrazu jest Dorota Lampart (1906 – 2005), malarka z Zawoi. Urodziła się 7 lutego, w dzień po wspomnieniu swojej patronki. Była dzieckiem nieślubnym, wychowywanym przez dziadków. Żyła samotnie, uważana za dziwaczkę. W 1991 r. trafiła do Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Rajczy, gdzie tworzyła do śmierci. W 2010 roku w MEK miała miejsce wystawa jej prac pt. Wyrwany skrawek nieba. Malarstwo Doroty Lampart.
Artystka często przedstawiała na swoich obrazach świętych, którzy umarli młodo i są figurami niewinności. W ten schemat wpisuje się święta przedstawiona na prezentowanym obiekcie tygodnia. O Dorocie z Cezarei wiadomo jedynie, że była chrześcijańską męczennicą żyjącą w III wieku. Według przekazów hagiograficznych została skazana na śmierć przez namiestnika Cezarei Kapadockiej – Saprycjusza. Gdy szła na miejsce kaźni szydził z niej mężczyzna imieniem Teofil, mówiąc, że nawróciłby się, gdyby z rajskich ogrodów przesłała mu kwiaty. Wówczas to pojawiło się dziecko niosące kosz z owocami i kwiatami, a Teofil nawrócił się na chrześcijaństwo. Ów kosz z kwiatami stał się atrybutem Doroty na licznych jej przedstawieniach. Wizerunki takie rozprzestrzeniały się po całej Europie.
Kult kapadockiej świętej kwitł także w Królestwie Polskim, czego świadectwem może być cenny zabytek języka staropolskiego – legenda o incipicie Doroto, cna dziewko czysta (ok. 1420 r.). O ciągłości oralnej tradycji jej kultu świadczą spisane przez ludoznawców przełomu XIX i XX wieku epickie wierszowane utwory o świętej Dorocie znane wśród mieszkańców zachodniej Galicji.
Postać świętej pojawiła się także w obrzędach kolędniczych, będących inscenizacją jej męczeństwa. Widowisko to nazywane „Dorotą” znane było u początków XX wieku w południowo-zachodniej Małopolsce. Fabuła scenariusza zanotowanego w Makowie Podhalańskim ok. 1911 roku prezentowała się następująco: zauroczony Dorotą Król Fabrycjusz stawia jej ultimatum – oddanie się mu bądź śmierć. Panna odpowiada, że ma już ukochanego – „Jezusa najmilszego” – za co Król zsyła ją do więzienia i wyjeżdża na wojnę. Po powrocie proponuje jej małżeństwo w zamian za wyparcie się wiary. Gdy Dorota odmawia po raz drugi, Król skazuje ją na tortury, następnie przywołuje Mistrza (kata) i nakazuje mu ściąć dziewczynę. Scena śmierci prezentowana była symbolicznie poprzez zamachnięcie mieczem i zdjęcie papierowej korony z głowy Doroty. Po scenie kaźni pojawia się Anioł, który wręcza kwiaty Teofilowi, ten z kolei nawraca się na chrześcijaństwo, po czym również skazany jest na śmierć. Inscenizacja kończy się porwaniem Króla do piekła przez Diabła.
Można założyć, że te elementy folkloru oraz schematy ikonograficzne prezentujące sceny męczeństwa, były znane Dorocie Lampart, która spędziła życie w Zawoi, oddalonej od Makowa o zaledwie kilkanaście kilometrów. Namalowana scena może być autorskim przetworzeniem momentu ścięcia męczennicy. Zamieszczone na obrazie modlitwy korespondują z obrzędem kolędniczym i wskazują na osobisty stosunek malarki do postaci Doroty. Być może tym silniejszy, że artystka w młodości na nowo przeżywała męczeństwo świętej przy okazji dorocznego kolędowania.
Opracowała: Leonia Brzozowska
Bibliografia:
Henryk Fros; Franciszek Sowa, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków 1975
Urszula Janicka-Krzywda, Obrzędy doroczne, [w:] Kultura ludowa Górali Babiogórskich, Kraków 2016.
Władysław Kosiński, Widowiska świąteczne w Makowie, Kalwaryi i Zebrzydowicach, Lwów 1911.
Teresa Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 2003.
Grażyna Mosio, Co tam, taka Dorka..., [w:] Rocznik Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie, t. XVI, Kraków 2010.
Autorką obrazu jest Dorota Lampart (1906 – 2005), malarka z Zawoi. Urodziła się 7 lutego, w dzień po wspomnieniu swojej patronki. Była dzieckiem nieślubnym, wychowywanym przez dziadków. Żyła samotnie, uważana za dziwaczkę. W 1991 r. trafiła do Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Rajczy, gdzie tworzyła do śmierci. W 2010 roku w MEK miała miejsce wystawa jej prac pt. Wyrwany skrawek nieba. Malarstwo Doroty Lampart.
Artystka często przedstawiała na swoich obrazach świętych, którzy umarli młodo i są figurami niewinności. W ten schemat wpisuje się święta przedstawiona na prezentowanym obiekcie tygodnia. O Dorocie z Cezarei wiadomo jedynie, że była chrześcijańską męczennicą żyjącą w III wieku. Według przekazów hagiograficznych została skazana na śmierć przez namiestnika Cezarei Kapadockiej – Saprycjusza. Gdy szła na miejsce kaźni szydził z niej mężczyzna imieniem Teofil, mówiąc, że nawróciłby się, gdyby z rajskich ogrodów przesłała mu kwiaty. Wówczas to pojawiło się dziecko niosące kosz z owocami i kwiatami, a Teofil nawrócił się na chrześcijaństwo. Ów kosz z kwiatami stał się atrybutem Doroty na licznych jej przedstawieniach. Wizerunki takie rozprzestrzeniały się po całej Europie.
Kult kapadockiej świętej kwitł także w Królestwie Polskim, czego świadectwem może być cenny zabytek języka staropolskiego – legenda o incipicie Doroto, cna dziewko czysta (ok. 1420 r.). O ciągłości oralnej tradycji jej kultu świadczą spisane przez ludoznawców przełomu XIX i XX wieku epickie wierszowane utwory o świętej Dorocie znane wśród mieszkańców zachodniej Galicji.
Postać świętej pojawiła się także w obrzędach kolędniczych, będących inscenizacją jej męczeństwa. Widowisko to nazywane „Dorotą” znane było u początków XX wieku w południowo-zachodniej Małopolsce. Fabuła scenariusza zanotowanego w Makowie Podhalańskim ok. 1911 roku prezentowała się następująco: zauroczony Dorotą Król Fabrycjusz stawia jej ultimatum – oddanie się mu bądź śmierć. Panna odpowiada, że ma już ukochanego – „Jezusa najmilszego” – za co Król zsyła ją do więzienia i wyjeżdża na wojnę. Po powrocie proponuje jej małżeństwo w zamian za wyparcie się wiary. Gdy Dorota odmawia po raz drugi, Król skazuje ją na tortury, następnie przywołuje Mistrza (kata) i nakazuje mu ściąć dziewczynę. Scena śmierci prezentowana była symbolicznie poprzez zamachnięcie mieczem i zdjęcie papierowej korony z głowy Doroty. Po scenie kaźni pojawia się Anioł, który wręcza kwiaty Teofilowi, ten z kolei nawraca się na chrześcijaństwo, po czym również skazany jest na śmierć. Inscenizacja kończy się porwaniem Króla do piekła przez Diabła.
Można założyć, że te elementy folkloru oraz schematy ikonograficzne prezentujące sceny męczeństwa, były znane Dorocie Lampart, która spędziła życie w Zawoi, oddalonej od Makowa o zaledwie kilkanaście kilometrów. Namalowana scena może być autorskim przetworzeniem momentu ścięcia męczennicy. Zamieszczone na obrazie modlitwy korespondują z obrzędem kolędniczym i wskazują na osobisty stosunek malarki do postaci Doroty. Być może tym silniejszy, że artystka w młodości na nowo przeżywała męczeństwo świętej przy okazji dorocznego kolędowania.
Opracowała: Leonia Brzozowska
Bibliografia:
Henryk Fros; Franciszek Sowa, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków 1975
Urszula Janicka-Krzywda, Obrzędy doroczne, [w:] Kultura ludowa Górali Babiogórskich, Kraków 2016.
Władysław Kosiński, Widowiska świąteczne w Makowie, Kalwaryi i Zebrzydowicach, Lwów 1911.
Teresa Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 2003.
Grażyna Mosio, Co tam, taka Dorka..., [w:] Rocznik Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie, t. XVI, Kraków 2010.
