Prezentowany obiekt tygodnia to olejny obraz na płótnie, przedstawiający drewnianą synagogę, otoczoną drzewami, na tle równinnego krajobrazu. Namalowany budynek o konstrukcji zrębowej, pokryty trzykondygnacyjnym, ciemnobrązowym dachem, na ścianach ma charakterystyczne, sklepione półkoliście, podwójne okna. W lewej części synagogi widoczna mała przybudówka o dwuspadowym dachu, wspartym na kolumnowym portyku. Na piętro przybudówki, zapewne do babińca, wiodą zadaszone schody.rezentowany obiekt tygodnia to olejny obraz na płótnie, przedstawiający drewnianą synagogę, otoczoną drzewami, na tle równinnego krajobrazu. Idący na końcu Żyd podtrzymuje na piersi księgę o czerwonym grzbiecie.
Autorem tej spokojnej i słonecznej sceny rodzajowej jest Karol Kostur (1919-2000), malarz nieprofesjonalny, w którego twórczości Żydzi zajmują szczególne miejsce. Artysta urodził się i większość swojego życia spędził w Nowym Targu, jednym z wielu polskich miasteczek, w którym Żydzi aktywnie uczestniczyli w życiu społeczno-politycznym, a które wkrótce pokaleczone zostało nie tylko przez zbrodnie Holokaustu, ale również przez polski antysemityzm.
W przedwojennym Nowym Targu młody Karol Kostur był robotnikiem budowlanym. Po 1945 roku ukończył studia w Wyższej Szkole Ekonomicznej, później wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie zainteresował się medycyną naturalną i radiestezją. Gdy powrócił do Nowego Targu, wciąż zgłębiał tajniki zielarstwa. Zaczął również tworzyć. Pisał wiersze i imał się różnych technik plastycznych, spośród których malarstwo stało się pasją. Jego obrazy to sentymentalna podróż do czasów młodości, wyraz nostalgii za Nowym Targiem 20-lecia międzywojennego. To romantyzowane sztetle, targi i rynki małych miasteczek, w których – według współczesnych filosemitów – w multikulturowej symbiozie żyli katolicy i Żydzi.
Dzisiejszy obiekt tygodnia mógłby być jednym z wielu uniwersalnych przedstawień małomiasteczkowej rzeczywistości II Rzeczpospolitej, gdyby nie tytuł, nakreślony odręcznie w lewej dolnej części obrazu. Za jego sprawą przenosimy się w bardzo konkretne miejsce w północnej Małopolsce, w ziemi radomskiej, dziś leżącej w obrębie województwa mazowieckiego. Przedstawiona przez Kostura drewniana synagoga wybudowana została w 1765 roku. Oprócz niej w Lipsku przed wojną działało sześć domów modlitw, łaźnia, szkoła i cmentarz, które służyły lokalnej żydowskiej społeczności, liczącej niemal 2000 osób.
Rankiem, 8 września 1939 roku do Lipska wkroczyli Niemcy. Kilka godzin później podpalili drewnianą synagogę, w której znajdowało się 40 mężczyzn, 13 kobiet, 7 dzieci. Zginęli wszyscy. Synagogi nigdy nie odbudowano.
Spokojny letni pejzaż z obrazu Kostura wprowadza w stan zawieszenia między wspomnieniem żydowsko-polskich miasteczek a świadomością Zagłady. Niech towarzyszy nam szczególnie teraz, w drugiej połowie stycznia, między katolickim Dniem Judaizmu (17 stycznia) a Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu (27 stycznia).
Opracowała Leonia Brzozowska
Bibliografia:
1. Wincenty Cender, Relacja z mordu dokonanego na Żydach przez Niemców w Lipsku 8 września 1939 r., „Zapisy Terroru. Repozytorium Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami”, online: https://www.zapisyterroru.pl/Content/2012/zip/ (dostęp: 18.01.2023).
2. Synagoga w Lipsku (ul. Partyzantów), portal „Wirtualny Sztetl”, online: https://sztetl.org.pl/pl/node/86471 (dostęp: 18.01.2023).
3. Żydzi w malarstwie Karola Kostura, katalog wystawy, Ośrodek Współpracy Polsko-słowackiej w Nowym Targu, 2007.
4. 81. rocznica spalenia lipskiej synagogi przez żołnierzy Wehrmachtu!, portal „MojeLipsko.pl”, 8 września 2020 r., online: https://mojelipsko.info/81-rocznica-spalenia-lipskiej-synagogi-przez-zolnierzy-wehrmachtu/ (dostęp: 18.01.2023).
