Motyw w kratę

Nie ma żadnych wątpliwości, że motyw kraty jest jednym z najczęściej powracających modowych trendów. Także w sezonie jesień-zima 2019/2020 możemy przeczytać na wielu portalach internetowych, że został ogłoszony „najmodniejszym printem”. Tartan, tweed, vichy, madras to tylko niektóre z wielu odsłon deseniów w kratę, które chętnie wykorzystują najwięksi kreatorzy mody światowej w swoich kolekcjach.

Najstarsze wzmianki o kraciastych wyrobach pochodzą z czasów Imperium Rzymskiego i odnoszą się do umiejętności celtyckich tkaczy z terenów Szkocji. Właśnie z górzystych terenów Szkocji wywodzi się tartan, który często uznawany jest wręcz za synonim tkanin w kratę. Pierwsze tartany były tkane z przędzy wełnianej farbowanej naturalnymi barwnikami, dzięki czemu posiadały stonowaną i delikatną kolorystykę. Z rozwojem przemysłu stopniowo zaczęto wzbogacać i zmieniać zestawy kolorystyczne, a jednym z najbardziej rozpoznawalnych pozostał motyw w czerwono-zieloną kratę z akcentem bieli, żółci lub błękitu.

Wełniane tkaniny samodziałowe w kratę były podstawowym surowcem tradycyjnych części odzieży szkockiej, jak pledy, słynne kilty, czyli spódniczki dla mężczyzn, ale także fartuchy, peleryny, kaftany, nogawice, skarpety, berety lub chustki. Początkowo tartany stanowiły produkt lokalnych wytwórców, nie były zróżnicowane względem rodu czy klanu i mieszkańcy Highland często nosili kilka różnych krat w tym samym czasie.

W XVIII w. ubiór noszony przez szkockich górali stał się symbolem ich tożsamości oraz buntu i oporu wobec korony angielskiej. The Disclosing Act z 1746 r. zakazał noszenia tartanu, kiltów i pledów na ramionach, ale skojarzenia tartanu z buntem wzmocniły jego popularność i nawet bogaci Szkoci z chęcią przedstawiali się w tartanie na swoich portretach. W tym czasie połączono poszczególne wzory krat z klanami, a tartan przekroczył granice klasowe, zagościł również w modzie damskiej.

W XIX wieku rytm i symetria motywu w kratę zyskała popularność także na polskich wsiach, gdzie noszono kraciaste chusty naramienne i pledy, bluzki, zapaski, gorsety czy  katanki czy spódnice. Prezentowane spódnice, zwane kratówkami były noszone przez kobiety na Podlasiu i w odróżnieniu od szkockiego tartanu szyto je z ręcznie tkanego lnu, z nici barwionych często w domu. Kraty i kolory były różnorodne, utkane często według upodobania przyszłej właścicielki spódnicy. Zgodnie z panująca na przełomie XIX i XX wieku modą spódnice były długie, obszerne i układane w fałdy. O jednej z prezentowanych spódnic, czerwonej kraciastej przypominającej jeden z najbardziej popularnych motywów tartanu, posiadamy informacje, że była wykonana około lat 90. XIX wieku dla prababki oferenta, a następnie aż do lat 20. XX w. była noszona przez jego babkę. Do kolekcji Muzeum Etnograficznego w Krakowie trafiła w latach 60. XX wieku.

Współczesne oblicze tkaninom w kratę, związane z buntem i subkulturą punk, nadała brytyjska projektantka Vivienne Westwood. Wprowadzając w latach 90. XX w. do swoich kolekcji tętniące kolorami kraciaste garnitury czy kilty w wersji mini spódnicy,  ukazała jak trendy w modzie nie znają granic, a inspiracje można odnaleźć w tradycyjnych tkaninach.