Mamy tym razem do czynienia z niewielkich rozmiarów drewnianym naczyniem, które z spośród znanych nam do dzisiaj przedmiotów najbardziej przypomina niskie, rozszerzające się ku górze wiaderko, albo miedniczkę. Wykonane jest z drobnych klepek spiętych w całość za pomocą dwóch drewnianych obręczy, po obu stronach znajdziemy uchwyty do przenoszenia naczynia w formie niewielkich otworów wyciętych w dwóch dłuższych niż pozostałe, symetrycznie, po obu stronach naczynia umieszczonych klepkach. To przedstawienie bardzo powszechnego w niemal całej Europie naczynia zasobowego, które w krajach słowiańskich zwano cebrem, cebarem, cèberem, čàberem, cèbrykiem, cebrzykiem, gdzieniegdzie na Polesiu, jak odnotował na początku XX wieku Kazimierz Moszyński, spotkać można było także nazwę uszat (ušàt) – ze względu na wygląd naczynia zaopatrzonego zwykle z dwa ucha do transportu. We Francji, skąd pochodzi przedmiot, takie naczynia występowały równie powszechnie, między innymi na terenie obecnej Sabaudii, gdzie zwano je, w zależności od wielkości i zastosowania m.in.: le baquet (wanienka, szaflik), le seau en bois (drewniane wiadro, wiaderko). Tego typu naczynia służyły zazwyczaj do przenoszenia wody i innych płynów, w otwory – ucha wkładano drąg i w ten sposób przemieszczano z miejsca na miejsce.
W tym przypadku o żadnym transporcie mowy być jednak nie mogło, jest to bowiem jedynie model, mierzący nie więcej niż 10 centymetrów średnicy i 6 centymetrów wysokości, może powstał do celów edukacyjnych, ekspozycyjnych, a może po prostu na sprzedaż, jako wyrób pamiątkarski. Miniatura datowana jest na drugą połowę XIX wieku, przed 1880 rokiem. „Cebrzyczek”, jak go początkowo opisali muzealnicy, pochodzi z Francji, został wykonany prawdopodobnie przez niewidomego chłopca, choć pewności co do tego mieć nie można. W karcie muzealnej, opracowanej w 1965 roku, przeczytamy co prawda, że to wyrób ociemniałego chłopca, ale datowanie karty i datowanie przedmiotu dzieli ponad 80 lat… Nie jest to też pierwszy dokument przypisany do tego obiektu, gdyż obiekt, zanim trafił do kolekcji Muzeum Etnograficznego w Krakowie, zasilał zbiory Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie, a następnie, po rozwiązaniu MTP, trafił do kolekcji Muzeum Narodowego, by ostatecznie, wraz z innymi obiektami, w drodze przekazu z Muzeum Narodowego w Krakowie, w 1963 roku wejść do kolekcji MEK.
Prawdopodobne jest, że model cebrzyka został zakupiony przez samego dra Adriana Baranieckiego w Paryżu, być może podczas Wystawy Światowej w 1867 roku. Dr Adrian Baraniecki był postacią niezwykłą - lekarzem, działaczem społecznym, współzałożycielem Towarzystwa Paryskiego Lekarzy Polskich, a także fundatorem, założycielem oraz dyrektorem Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie. W latach 70-tych XIX wieku organizował Wyższe Kursy dla Kobiet, które przeszły do historii jako kursy Baranieckiego - pionierską formę kształcenia na poziomie uniwersyteckim dostępnego dla pań.
Wracając jednak do cebrzyka i do MTP. Muzeum założone w 1868 roku początkowo nosiło nazwę Miejskiego Muzeum Techniczno-Przemysłowego, w roku 1920 przemianowano je na Miejskie Muzeum Przemysłowe im. Dr. Adriana Baranieckiego w Krakowie, a od 1934 roku Muzeum Przemysłu Artystycznego w Krakowie. Jak pisał o nim Marek Grabski: „Muzeum Baranieckiego od początku swojego istnienia nastawione było na gromadzenie oprócz oryginalnych wytworów przemysłu i rękodzieła rzemieślniczego i artystycznego także modeli. Te ostatnie były szczególnie ważne w działaniach edukacyjnych muzeum, którego podstawowym celem miało być szkolenie zawodowe młodzieży rzemieślniczej oraz podnoszenie poziomu artystycznego i technicznego rzemiosła i drobnego przemysłu.” W karcie MTP omawiany model nazwano: Cebrzyczkiem małym, podano wymiary, datowanie, pochodzenie oraz notatkę o tym, że został wykonany przez ciemnego chłopca z Paryża. Kim był ów chłopiec? Tego nie wiemy. Wiadomo, że w XIX wieku była już dość dobrze rozwinięta edukacja osób z niepełnosprawnościami wzroku we Francji, w Paryżu właśnie. Czy „ciemny chłopiec”, to był właśnie jeden z uczniów nauczania specjalnego? Pewności co do tego nie mamy, nie wiemy tym bardziej czy była to osoba ociemniała (czyli taka, która widziała, ale straciła wzrok). Cebrzyk jest jednak niezwykle precyzyjnie wykonaną miniaturową kopią naczynia, cechuje go z pewnością staranność i dbałość o szczegóły.
W muzealnej kolekcji znajdziemy wiele innych przykładów naczyń zasobowych, już w oryginalnych rozmiarach i przeznaczeniu, w tym wyrobów bednarskich (wiaderek, beczek, dzież, cebrów, oboniek…), a także pokaźną kolekcję rozlicznych modeli i to nie tylko pojedynczych przedmiotów, ale i całych domostw i sprzętów. Na wystawie stałej, w Ratuszu, przy placu Wolnica 1 obejrzeć można m.in. modele chałup: bronowickiej, podhalańskiej, model wiatraka, młyna wodnego.
Opracowała: Olga Błaszczyńska
Bibliografia:
1. Dolińska Magdalena, Modele i makiety w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, [w:] Rocznik Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, t. XVI, „Wspólnota Poszukujących”, red. Małgorzata Szczurek, Kraków 2010, s. 153-192
2. Grabski Marek, Modele i makiety w muzealnictwie etnograficznym [w:] Rocznik Muzeum Etnograficznego …, Kraków 2010, s. 115-152
3. Hapanowicz Piotr, Działalność Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie i jego likwidacja w latach 1949-1950 [w:] „Zarządzanie w Kulturze”. 1896-8201. T. 8 (2007), s. 43-62
4. Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian, Tom I „Kultura materialna”, Warszawa 1967
