W zbiorach kultur pozaeuropejskich Muzeum Etnograficznego znaleźć można wiele obiektów związanych z kulturą tybetańską, prezentujących jej bogactwo i różnorodność. Wśród tej znajdują się tradycyjne stroje i nakrycia głowy, obrazy zwijane (tzw. thanki), obiekty religijne takie jak posążki czy instrumenty muzyczne używane w czasie ceremonii religijnych oraz przedmioty o przeznaczeniu sakralnym. Jednym z bardziej unikatowych jest apteczka tybetańska, w skład której wchodzi rękopis medyczny i fiolki ze składnikami leków (obiekt prezentowany jest na stronie Wirtualne Muzea Małopolski: https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/364).
Prezentowany "obiekt tygodnia" - młynek modlitewny należy do jednej z najstarszych kolekcji zbiorów pozaeuropejskich, pozyskanej przez Juliana Talko-Hryncewicza (1850-1936) lekarza, antropologa i badacza Dalekiego Wschodu. Pierwszego przewodniczącego Towarzystwa Muzeum Etnograficznego w Krakowie przy którym powstało nasze Muzeum. Pozyskane przez niego obiekty zostały zgromadzone w czasie badań prowadzonych w Tybecie i Mongolii pod koniec XIX wieku.
Pochodzący z przełomu XIX/XX w. młynek modlitewny to jeden z najbardziej charakterystycznych wytworów kultury tybetańskiej. Jak sugeruje sama nazwa ma on przeznaczenie obrzędowe i związany jest ze sferą sacrum. Tego typu młynki mogą przybierać różne rozmiary - od wielkich spotykanych najczęściej w pobliżu świątyni buddyjskie, po małe ręczne, jak ten prezentowany dzisiaj, służący do indywidualnej praktyki. Ich funkcja jest tożsama - wprowadzenie go w ruch jest jednoznaczne z symbolicznym wymówieniem mantry (modlitwy), której słowa są wyryte na bębenku lub w jego wnętrzu.
Młynek ma formę mosiężnej puszki, osadzonej na zdobionej rączce. Dookoła całej puszki znajdują się wyryte inskrypcje z tekstem mantry w języku tybetańskim „Om mani padme hum”. Wewnątrz puszki znajduje się papierowy zwój z wydrukowanym tekstem, który jest wiele razy powtórzony.
Młynki tego typu są popularne w Tybecie nie tylko w klasztorach i świątyniach, ale przeniknęły też do użytku ludności. Dzięki nim bez zgłębiania zawiłej wiedzy związanej z praktyką buddyzmu tybetańskiego wierni mogą praktykować we własnym zakresie, z zaznaczeniem odpowiedniej intencji podczas wykonywania tej czynności. Młynki znajdujące się przed świątyniami wprowadzane są w ruch przez pielgrzymów obchodzących świątynię dookoła.
Kultura tybetańska jest niezwykle bogata i stara. Współcześnie pod naporem procesów sinizacji i globalizacji ulega pewnym przemianom i włącza w swój obręb elementy kultury chińskiej i indyjskiej. Tybetańczycy rozproszeni po świecie - głównie w Chinach, Indiach i na Zachodzie starają się podtrzymywać swoją kulturę jako nieodłączny element tożsamości. Jest to szczególnie ważne obecnie, gdy większość z nich tworzy diaspory w innych krajach.
Tybet historyczny może być rozumiany w wieloraki sposób. W sensie geograficzny, etnicznym i kulturowym. W sensie geograficznym to Wyżyna Tybetańska, zwana dachem świata - najwyżej położony zamieszkały obszar na kuli ziemskiej. Jej powierzchnia zajmuje 2,5 ml km2 (1/4 pow. Europy) na wysokości 4,5 tyś. m n.p.m. To wysokość na których już nie ma drzew, są tylko trawy i krzewy - magiczna granica. To tu swoje źródła mają najważniejsze azjatyckie rzeki: Brahmaputra, Jangcy, Indus, dopływy Gangesu oraz rzeka Żółta. Co sprawia, że jest to obszar o ogromnej wadze strategicznej dla całego regionu.
Tybet to przede wszystkim kraina historyczna – do 1959 roku liczyła 6 mln mieszańców. Do połowy XX w. Tybetańczycy identyfikowali się z mniejszymi obszarami geograficznymi lecz w momencie utraty niepodległości zmieniła się ta perspektywa i nastąpiła szersza identyfikacja - zaczęli się nazywać Tybetańczykami.
Do najważniejszych regionów należy rejon U-tsang. Tu powstawała mainstreamowa kultura tybetańska, która potem oddziaływała na inne regiony. Dialekt w lhasie był najważniejszym odnośnikiem do języka tybetańskiego. Tutaj rozpoczęła się kultura tybetańska i stąd wywodziły pierwsze monarchie. Lhasa, była stolica Tybetu, to główny ośrodek od VII wieku n.e. To tutaj mieściła się siedziba dalajlamów- pałac tzw. Potala, którego nazwa oznacza „siedziba bogów”. Pałac dalajlamów – to symbol i ikona z przeszłości. Tybetańczycy w Chinach nie mogą wspominać Dalajlamy dlatego symbolika Potali pełni funkcję zamiennika, stając się symbolem przeniknęła do innych dziedzin sztuki i jednym z głównych wyróżników tybetańskości.
Opracowała: Anna Szelingowska
