Z okazji zbliżającego się Światowego Dnia Kota obchodzonego 17 lutego w ramach naszego stałego cyklu obiekt tygodnia prezentujemy dziś miseczkę dla kota. Wszak żadnemu Mruczkowi nie powinno nigdy niczego zabraknąć (a zwłaszcza w dniu swojego święta!) i na czymś kocie smakołyki należałoby podać.
Prezentowana miseczka wielkich zasobów pożywienia lub wody nie pomieści, bowiem liczy sobie jedynie 4,6 cm wysokości. Niewielka średnica podstawy wynosi 6,3 cm. Ścianki rozszerzają się ku górze osiągając 11 cm średnicy wylewu z niewysokim, pionowym kołnierzem. Wykonana została z gliny toczonej na kole, pokryto ją nierównomiernie polewą. Naczynko zdobione jest ornamentem geometrycznym w postaci białego krzyżyka i czterech biało-zielonych kropek umieszczonych na dnie od wewnętrznej strony. Na ściankach w środku miseczki widocznych jest osiem motywów białego krzyżyka, pomiędzy którymi znajdują się potrójne biało-zielone kropki. Na zewnętrznym kołnierzu naczynka biegnie linia falista w kolorze białym.
Miseczkę wykonał urodzony w 1939 r. Jan Kot, znany i ceniony garncarz z Medyni Głogowskiej. Swój warsztat otworzył w 1964 roku. Był członkiem Spółdzielni Pracy i Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Przemysł Ludowy” w Leżajsku, dzięki czemu miał możliwość uczestniczyć w licznych kiermaszach, na których sprzedawał swoje wyroby. Jan Kot zdobywał również nagrody biorąc udział w konkursach sztuki i twórczości ludowej. Wykonywał tradycyjne naczynia codziennego użytku – talerze, dzbanki, misy oraz ich odpowiedniki w miniaturze, a także ceramikę ozdobną taką jak flakony czy też zestawy naczyń do kawy. W wytwórczości garncarza znajdziemy również popielniczki, gwizdki oraz skarbonki. Oprócz ceramiki naczyniowej tworzył także rzeźby ceramiczne, zarówno o tematyce religijnej jak i obyczajowej. Chętnie dzielił się swoimi umiejętnościami nauczając podstaw ceramiki w ramach Kółka Plastycznego działającego przy Szkole Podstawowej w Medyni Głogowskiej. Twórca zmarł w 2012 roku.
Opisując miseczkę reprezentującą twórczość garncarza z Medyni Głogowskiej, nie można pokrótce nie wspomnieć o samej miejscowości i jej historii. Medynia Głogowska położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Czarna jest jednym z najbardziej znanych ośrodków garncarskich w naszym kraju, chociaż o niezbyt długiej historii. Prawdopodobnie Medynia jako ośrodek garncarski wykształciła się w drugiej połowie XIX w. Bardzo szybko jednak miejscowi garncarze zaczęli poszukiwać zatrudnienia i zarobku w większych ośrodkach garncarskich. Wielu twórców, jak wspomniany Jan Kot, było członkami Spółdzielni Pracy i Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Przemysł Ludowy” w Leżajsku, co umożliwiało poszerzenie rynku zbytu owoców swojej pracy.
Najstarsze wyroby pochodzące z tego ośrodka to głównie siwaki i naczynia biskwitowe glazurowane tylko na krawędziach. Podstawowe zdobienie początkowo ograniczało się do falistych linii oraz pasków. Rozwój technik zdobniczych zauważalny jest od okresu międzywojennego, kiedy pojawiła się ornamentyka geometryczna oraz roślinna. Produkowano typowe formy ceramiczne takie jak dzbanki, misy, garnki i pojemniki na ziarna. Z upływem czasu zmniejszyła się produkcja tradycyjnych siwaków wypartych przez bardziej nowoczesne wyroby. Istotną grupę wyrobów z Medyni stanowiły miniatury i zabawki dla dzieci. Część garncarzy tworzyła także ceramiczne rzeźby o różnorodnej tematyce.
Ośrodek garncarski w Medyni zaczął się ponownie odradzać. W 2001 r. powstała Zagroda Garncarska – chatę oraz oborę pochodzące z XIX w. przekształcono w warsztat garncarski. Dwadzieścia lat później 1 października otwarto całoroczny Ośrodek Garncarski Medynia, gdzie organizowane są warsztaty i różne wydarzenia kulturalne związane z garncarską tradycją Medyni i jej okolic. Miejsce to jest chętnie odwiedzane przez mieszkańców i jednocześnie stanowi istotny element turystyczny.
Przytoczona miseczka została zgłoszona wraz z innymi naczyniami wykonanymi przez twórcę na II Ogólnopolski konkurs ceramiki ludowej zorganizowany w 1978 roku przez Muzeum Etnograficzne w Toruniu. Jan Kot był jednym z czterech przedstawicieli garncarzy z Medyni Głogowskiej i zdobył wówczas II nagrodę. Doceniono zwłaszcza jego warsztat wytaczania prezentowany w zestawie zgłoszonych naczyń – od miniatur do naczyń pełnowymiarowych, a także szeroką i różnorodną gamę zdobień. Mniejsze uznanie uzyskała jednak zastawa stołowa oraz ceramika ozdobna, którą jurorzy określili jako ,,zbyt wymyślną”. W zbiorach naszego Muzeum dostępnych jest również kilka innych naczyń wykonanych przez twórcę – garnki, miska czy też konewka na olej.
Po II wojnie światowej zintensyfikowały się działania ukierunkowane na utrwalenie i propagowanie dziedzictwa kulturowego. Widoczne staje się to zwłaszcza w licznie wówczas organizowanych konkursach o charakterze regionalnym, jak i ogólnopolskim z zakresu tematyki ludowej – ceramiki, rzeźby oraz innych rodzajów twórczości. Inicjatorami i organizatorami było Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz różne instytucje kultury, przede wszystkim Muzea i Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Nie można tu również pominąć znacznego udziału Spółdzielni Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Cepelia”. Tak licznie organizowane konkursy przyczyniły się do znacznego poszerzenia zbiorów muzealnych. Uczestnicy konkursów chętnie sprzedawali i darowali swoje nagrodzone prace, które często były prezentowane na cieszących się popularnością wystawach pokonkursowych. W taki też sposób dzisiejszy obiekt tygodnia trafił do zbiorów naszego Muzeum.
Z prezentowanej miseczki prawdopodobnie nie korzystał nigdy żaden czworonóg, ale stanowi ona bardzo ciekawy przykład wytwórczości jednego z przedstawicieli ośrodka garncarskiego w Medyni Głogowskiej. Po tej krótkiej lekturze (być może z kotem na kolanach) zachęcam do poświęcenia nieco więcej czasu naszym Mruczkom, które na pewno odwdzięczą się głośnym mruczeniem.
Opracowała: Urszula Dziedzic
Bibliografia:
Fryś-Pietraszkowa E. Ogólnopolski konkurs garncarstwa ludowego w Toruniu [w:] Polska Sztuka Ludowa t. 33, nr 2, 1979.
Fryś-Pietraszkowa E. Medynia Głogowska [w:] Polskie garncarstwo ludowe 1978, Toruń 1981.
Olszewska B. Konkursy [w:] Anatomia Muzeum. 60 lat Muzeum Etnograficznego w Toruniu, red. Czachowski Hubert, Słomska-Nowak Justyna, Toruń 2019.
http://medynia.gok-czarna.pl.zetorzeszow.eu/tworcy/jan-kot (dostęp 10.02.2023)
https://podkarpackie.eu/turystyka/zagroda-garncarska-w-medyni-glogowskiej/ (dostęp 09.02.02)
