[Kliknij zdjęcie powyżej, by obejrzeć całość]
Obraz przedstawia scenę, w której Matka Boska i Dzieciątko ofiarowują różańce dwojgu świętym – Dominikowi i Katarzynie Sieneńskiej. Jest to zarazem wyobrażenie adoracji Maryi z Jezusem przez świętych. W górnej części kompozycji autor umieścił płaskorzeźbę przedstawiającą siedzącą postać Madonny w cynobrowej sukni, srebrnym welonie i płaszczu ze śladami złota. Maria ma na głowie niewielką złotą koronę. Spod szaty wyłaniają się jej bose stopy wsparte na zielonej murawie. Prawą rękę ma opuszczoną wzdłuż ciała, a w zgiętych palcach trzyma czarny różaniec. Spływa on w dół, znajdując kontynuację w sznurze namalowanym czarną farbą na płaskim tle. Maria lewą ręką podtrzymuje Dzieciątko o pyzatej twarzy i krótkich jasnych włosach. Ubrane w jasnocynobrową sukienkę, spod której wyłaniają się palce stóp, prawą rękę wznosi w geście błogosławieństwa. W lewej dłoni trzyma różaniec, podobnie jak Matka. Różańce z paciorków różnej grubości, zapętlone przy dłoniach, opadają podwójnymi sznurami w dół, ku umieszczonemu pośrodku na zielonej podstawie, płaskorzeźbionemu jasnobrązowemu krzyżowi. Jego ramiona są inkrustowane pojedynczymi okrągłymi koralikami imitującymi turkusy. U dołu po bokach widnieją płaskorzeźbione klęczące postacie. Po lewej został przedstawiony w białym habicie i czarnym płaszczu św. Dominik. Głowę ma lekko uniesioną i skierowaną ku Matce Boskiej z Dzieciątkiem. Ręce skrzyżował na piersi, a przy prawym boku ma powieszony różaniec. Po prawej została umieszczona św. Katarzyna Sieneńska w stroju dominikańskim, ukazana w kornej postawie, ze skrzyżowanymi rękami. Święta ma głowę lekko pochyloną, a na prawym ramieniu zawieszony czarny różaniec. Tło obrazu koloru ultramaryny ożywiają białe aureole wokół głów Matki Boskiej i Dzieciątka, a także otaczające je promienie i kwiatowa girlanda z siedmioma cynobrowymi kwiatami (różami?) na ulistnionych zielonych gałązkach. Przed konserwacją, tło zachowane prawdopodobnie w złym stanie przesłaniał papier, na którym był odwzorowany opisany ornament. Całość zamontowana w płytkiej ramie skrzynkowej jest obramowana profilowaną ramą koloru brązowego i zaszklona.
Kompozycja ta powstała prawdopodobnie na wzór innego, nieznanego przedstawienia różańcowego, a być może grafiki dewocyjnej. Już w XVII wieku w Polsce popularne były przykłady tego typu wizerunków z dwoma klęczącymi postaciami. Obrazy tworzone były często z myślą o członkach bractw różańcowych. Święci jako pośrednicy mieli przekazać ludziom dar Maryi. Święty Dominik Guzman był uważany za krzewiciela różańca, choć wcześniej znane były tzw. sznury modlitewne służące do odliczania odmówionych modlitw. Wedle legendy właśnie jemu ukazała się Matka Boska i podarowała różaniec, zachęcając do modlitwy i rozpowszechniania jej wśród ludzi. Obiecała też, że w ten sposób św. Dominik pokona heretyków. W różnych środowiskach wytworzyły się liczne warianty modlitw i łączenia ich z rozmyślaniami nad tajemnicami różańcowymi. Ich liczba w XV w. została zredukowana do piętnastu, ustalił się też podział na tajemnice radosne, bolesne i chwalebne. Różaniec jako modlitwa maryjna duchowo jednoczy chrześcijanina z osobą Matki Jezusa. Pierwsze bractwo różańcowe powstało w XV w. w Kolonii i zostało założone przez przeora klasztoru dominikanów. Bractwa tworzone w Europie rozpowszechniały dominikańską wersję modlitwy. Powstały najpierw na Śląsku, ale już w 1585 roku w kościele OO. Dominikanów w Krakowie. Zasady nabożeństwa różańcowego rozpowszechniały książki religijne, druki ulotne. Prócz dominikanów kult różańca szerzyli też jezuici i franciszkanie. Powstawały osobne ołtarze brackie. Wizerunki Matki Boskiej Różańcowej pojawiały się też na feretronach i chorągwiach. Prócz św. Dominika ukazywano również postacie innych świętych, wbrew Stolicy Apostolskiej, która zakazywała przedstawiania osób spoza zakonu dominikańskiego na obrazach i rzeźbach różańcowych. Wielką popularnością cieszyły się wizerunki Matki Boskiej z Dzieciątkiem ofiarowującej różaniec św. Dominikowi i św. Katarzynie Sieneńskiej, będącymi przedstawicielami męskiej i żeńskiej gałęzi zakonu kaznodziejskiego.
Twórca obrazu, Mateusz Budzaszek urodził się w Liszkach 17 września 1836 roku, a zmarł przypuszczalnie w roku 1894. Był rolnikiem, a prócz ozdobnych przedmiotów użytkowych, wykonywał też pasyjki i obrazy o tematyce religijnej. Liszki, gdzie mieszkał, są miejscowością położoną kilkanaście kilometrów na zachód od Krakowa. Parafia powstała tu już w XIII wieku. Budowę obecnego kościoła zakończono w 1873, a w 1883 roku działające w parafii Bractwo Różańca Świętego ufundowało ołtarz św. Izydora umieszczony w zachodniej części transeptu. Być może należał do tego bractwa ktoś z rodziny Mateusza Budzaszka. A może on sam?
Obraz został zakupiony do zbiorów MEK w 1970 roku od wnuka twórcy - Kazimierza Budzaszka. Wiele lat później, Matka Boska Różańcowa znajdująca się na ekspozycji sztuki Muzeum Etnograficznego w Krakowie zwróciła uwagę grupy zwiedzających, wśród których znajdowali się członkowie rodziny Mateusza Budzaszka. Ze wzruszeniem oglądali pracę dawno nieżyjącego krewnego. Nie wiedzieli, że jego praca znajduje się w zbiorach muzealnych.
Opracowała
Grażyna Mosio
Bibliografia
Czajkowski Jerzy, Źródła do malarstwa ludowego w krakowskiem, "Polska Sztuka Ludowa", R. XXVII, s. 174, il. 3.
