Mątewka, nazywana także rogalką, rogalem, kłótewką (kłotewką), mątwicą, kołotuszką, kwirlejką, koziołkiem, to bardzo prosty i popularne narzędzie kuchenne – patyczek z rozłożystą lub rozwidloną końcówką. Sprzęt taki, jak sama nazwa wskazuje, służy do rozmącania, a więc mieszania różnych substancji używanych w kuchni. Mącenie mątewką jest tak proste, jak ona sama i dużo prostsze niż opis tej czynności. Patyczek bowiem jest umieszczany między dłońmi i wprawiany w ruch przez skoordynowane pocieranie. Wirująca końcówka robi tymczasem swoje - rozkłóca mleko z mąką, bełta wodę z jajkami albo roztrzepuje serwatkę przy wyrobie serów.
Zanim rozpowszechniły się mątewki toczone maszynowo, które dziś możemy kupić w sklepach z przyborami kuchennymi, wyrabiano je ręcznie używając samorodnych form drewna. O znanym w dawnych wiekach wykorzystywaniu naturalnych kształtów drzew świadczą odkrycia archeologiczne, a zasięg tego zjawiska obejmuje cały świat. Jedną z form samorodnych używanych na terenie Polski jest tzw. forma kotwicowata, powstała z wierzchołka młodego drzewa, zwykle iglastego, mającego promieniście i wieńcowato odrosłe gałązki. I właśnie taka naturalna właściwość przydaje się do zrobienia mątewki. Z kolei zwielokrotniona forma kotwicowata, wykorzystująca całe drzewko (ostrew), służyła jako stojak do suszenia siana albo zastępowała niegdyś drabinę i bronę.
Domowy wyrób mątewki nie jest skomplikowany. Materiału na mieszadełko dostarczyć może bożonarodzeniowa choinka, którą musimy wyrzucić po zakończeniu czasu świętowania. Wystarczy odciąć wierzchołek drzewka poniżej pierwszych odrostów, przyciąć je, okorować całość i obrobić gdzie trzeba nożykiem. Takie ekonomiczne i ekologiczne wykorzystanie choinki stosowano dawniej w wielu domach. Do przerabiania choinek na mątewki, które awansowano do rangi „genialnego kuchennego gadżetu”, zachęcała niedawno także jedna z telewizyjnych kucharek.
Warto wspomnieć, że w zbiorach Muzeum znajduje się kilkadziesiąt mątewek, w tym kilka obiektów pochodzących z Ameryki Południowej i Afryki. Mątewki samorodne mają różne wielkości, a ilość odrostów zawiera się w przedziale od 4 do 7. Najdłuższa taka mątewka ma ponad 60 cm długości, najkrótsza – 25. Wszystkie zostały wystrugane z wierzchołków świerków lub jodeł.
Przydatność mątewki można sprawdzić u progu letnich upałów, przyrządzając ratunkową zupę owocową. Przy okazji można także potwierdzić aktualność przepisu, który opublikowano 80 lat temu:
Zupa owocowa
50 dkg różnych owoców lub jagód, 1 1/2 litra wody, 10—15 dkg cukru, 1/4 litra mleka zimnego, 3 dkg mąki, 2 g cynamonu utłuczonego, skórka cytrynowa.
Owoce rozgotować, przetrzeć przez sito i osłodzić. Mąkę i mleko rozmieszać w naczyniu mątewką, zaprawić zupę, zagotować, dodać przyprawy.
Podać zimną lub ciepłą z grzankami lub kluseczkami krajanymi. Zupy z malin, wiśni i wszelkich jagód przyrządza się, jak poprzednią. Mleko można zastąpić śmietaną.
Opracowała Justyna Masłowiec.
Bibliografia:
Władysław Jeż-Jarecki, Ludowa, prymitywna technologia drewna regionu kieleckiego na tle porównawczym kraju. [w:] Z dziejów rzemiosła na Kielecczyźnie, Kielce 1973, s. 83 - 115
Tadeusz Czerwiński, Wyposażenie domu wiejskiego w Polsce, Warszawa 2009
Kamilla Chołoniewska , Gospodarstwo domowe i racjonalne żywienie, Warszawa 1937, s. 26
http://kobieta.onet.pl/prosty-sposob-na-genialny-gadzet-kuchenny/3nh6t8
