Maska przedstawia twarz Rangdy - królowej demonic, będącej uosobieniem magicznych sił zła. Rangda to jedna z dwu najważniejszych postaci w mitologii balijskiej. Uważana jest za królową wiedźm i boginię śmierci pożerającą dzieci. Niektórzy wiążą ją z indyjskimi boginiami, Durgą i Kali – groźnymi aspektami boga Śiwy. Demoniczny charakter Rangdy podkreśla jej przerażający wygląd - czerwona twarz z olbrzymimi wyłupiastymi oczami, sterczącymi kłami i kulfoniastym nosem oraz duże uszy. Z jej ust zwisa długi czerwono-złoty język. Bardzo długie czarne włosy są na ogół rozczochrane i w nieładzie, jednak głowa, jak na królową przystało, przyozdobiona jest „płomienistą” koroną.
Rytualne maski Rangdy i reprezentującego siły dobra – Baronga, uważane są za święte i jako takie przechowywane w świątyniach. Takie maski uczestniczą w świętych tańcach na dziedzińcach świątynnych, przedstawiając odwieczną walkę dobra ze złem. Przedstawiane dramaty taneczne mają za zadanie utrzymać między tymi dwoma przeciwstawnymi siłami równowagę, która jest warunkiem istnienia świata. Maski przeznaczone do świątyni muszą być wykonane z zachowaniem odpowiednich rytuałów i ceremonii, przez wtajemniczonych artystów pochodzących z najwyższej kasty społecznej. By uspokoić i zadowolić ducha maski, należy o nią dbać także po jej wykonaniu. Żadna osoba, uważana za nieczystą, nie może dotknąć świętej maski. W demonicę Rangdę wciela się tancerz – mężczyzna, który jest kapłanem lub obdarzony jest magiczną mocą, pomocną w przezwyciężaniu zła. Sakralne tańce z udziałem Rangdy i Baronga należą do najbardziej świętych na Bali, symbolizują relacje dobra i zła oraz złożone relacje pomiędzy człowiekiem i siłami ponadnaturalnymi. Społeczność balijska święte maski Rangdy i Baronga traktuje z wielkim respektem; dedykuje się im ofiary w określonych dniach, uważanych za korzystne, np. przy pełni i zaćmieniu księżyca, oraz za każdym razem, gdy biorą udział w ceremonii. Balijczycy składając ofiary Rangdzie, nie adorują złych mocy, ale uważają to za konieczność potrzebną do utrzymania równowagi pomiędzy życiem i śmiercią, warunkującej istnienie świata.
Większość balijskich rzeźbiarzy masek pochodzi z Mas albo Singapadu – wsi na południu Bali, niedaleko stolicy Denpasar. Jednak niewielu jest takich, którzy rzeźbią maski rytualne. Ci muszą pochodzić z najwyższej kasty, znać rytuały związane ze świętymi maskami i przejść odpowiednią ceremonię oczyszczającą. Maski takie rzeźbione są ze specjalnego drzewa, zwanego kepuh Rangda (Bombax – wełniak azjatycki) lub „drzewa zła” pule (Alstonia Scholaris), w których przebywa duch pana lasu – Wanaspati. Podczas specjalnej ceremonii prosi się ducha drzewa o zgodę na jego użycie. Cały proces tworzenia maski jest uznawany za święty i trwa ponad 4 miesiące. Rozpoczyna się od wyboru sprzyjającego dnia na ścięcie drzewa, następnie musi ono kilka miesięcy schnąć i dopiero wtedy, znów w odpowiednio dobranym, pomyślnym dniu, rozpoczyna się rzeźba poprzedzona modłami i ofiarami z prośbą o inspirację bożą. Pierwsze nacięcie wykonuje kapłan i dopiero wtedy rzeźbiarz przystępuje do pracy. Sakralność masek zależy więc nie tylko od tego jak się postępuje z maskami, ale również od rodzaju drzewa użytego do ich wykonania oraz od sił duchowych, jakie otrzymuje w specjalnej ceremonii, polegającej na zaproszeniu bóstwa do wstąpienia do maski. Gdy maska już zostanie wyposażona w odpowiednią moc, zostaje zawinięta przez kapłana w białą tkaninę i złożona w świątyni. Od tej pory należy ona do wsi i stanowi jej ochronę tak długo, jak długo są wykonywane rytuały.
Wiele masek Rangdy i Baronga nie posiada funkcji sakralnych i przeznaczonych jest na sprzedaż. Rzeźbi się je tak samo i widać w nich również dopracowanie i dbanie o szczegół, zwłaszcza, jeśli przeznaczone są na specjalne zamówienie. Jednak są one pozbawione mocy, bo wykonuje się je bez przestrzegania rytuałów, z drzewa zakupionego od górali i maluje gotowymi farbami nieorganicznymi. Obecnie świecki taniec Baronga i Rangdy, wykonywany w odpowiednich starannie dopracowanych maskach i kostiumach stał się najbardziej popularnym tańcem dla turystów. Specjalne przedstawienia, trwające około godziny odbywają się codziennie we wsiach niedaleko Denpasar.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
Beryl Goethe, Dance and Drama in Bali; 1973 "Indonesia...
I Wayan Dibia, Rucina Ballinger, Balinese Dance, Drama & Music: A Guide to the Performing Arts of Bali; Tuttle Publishing, 2012
Judy Slattum; phot. Paul Schraub; foreword - Hildred Geertz, ...
http://www.masksoftheworld.com/Bali/Bali%20mask%20Rangda...
Xóchitl Ysabela Tafoya , Ritualizing Barong and Rangda. ...
Miguel Covarrubias, Island of Bali, 1973, wyd. Wznowi. X, s. 329-350
Judy Slattum, Balinese Masks: Spirits of an Ancient Drama; Tuttle Publishing, 2011
