Makatka wykonana jest z białego sukna samodziałowego z haftowanym ornamentem i okolicznościową dedykacją. Diagonalna kompozycja zdobnicza inspirowana jest ornamentami stroju górali podhalańskich. Wzdłuż brzegów makatki wyszyty jest motyw zwany „gadzikiem”, centralnie motyw parzenicy z portek góralskich, zaś po obu jej stronach pętlicowy ornament zaczerpnięty z cuchy podhalańskiej.
Rodzice uczniów szkoły podstawowej w Zębie zamówili tę makatkę u miejscowego krawca Andrzeja Lassaka-Heliosa (1904-1973), jednego z najlepszych na Podhalu. Przeznaczona była dla Zofii i Andrzeja Plucińskich, małżeństwa nauczycieli miejscowej szkoły, z okazji jubileuszu 25-lecia ich pracy: dedykacja zawiera daty graniczne „1933 R.P. 1958” oraz podziękowania: „Panom Plucińskim” i „25 roków Wasyj lo nos służby, Zębiany nie zabocom nigdy”.
Państwo Plucińscy byli osobami cieszącymi się dużym autorytetem i wielce zasłużonymi dla miejscowego środowiska, gdzie spędzili prawie całe swoje życie. Zofia Plucińska z domu Marko (1909-1987), pochodziła z krakowskiej mieszczańskiej rodziny, ukończyła Seminarium Nauczycielskie Żeńskie Instytutu Marii w Krakowie i pracowała w kilku kolejnych szkołach na Podhalu. Tam też poznała swojego przyszłego męża również nauczyciela, Andrzeja Plucińskiego (1907-1963) spiskiego górala pochodzącego z Jurgowa. Po ślubie w 1933 roku wspólnie podjęli pracę w szkole podstawowej w Zębie koło Poronina. Oprócz pracy zawodowej angażowali się w wiele miejscowych przedsięwzięć społecznych. Ich dom był miejscem spotkań towarzyskich zwłaszcza miejscowych starszych ludzi, którzy - jak wspomina córka nauczycieli, Jadwiga Plucińska-Piksa – wieczorami schodzili się, aby posłuchać czytanych na głos „Chłopów”, Trylogii i wielu innych książek.
Makatka ta jest przykładem ogromnej wdzięczności jaką okazywano nauczycielom za ich „służbę”, jak określono to w wyhaftowanym podziękowaniu. W taki też sposób traktowali swoją pracę zarówno sami nauczyciele, jak i władze szkolne, jeszcze w czasach, gdy Państwo Plucińscy rozpoczynali swą działalność zawodową. W kronikach szkolnych oraz we wspomnieniach nauczycieli znajdujemy opisy uroczystości zakończenia pracy nauczycielskiej oraz jej jubileuszy. Zwykle rozpoczynało je nabożeństwo, po którym następowały przemówienia, podziękowania i składanie prezentów, chociaż już w regulaminie dla szkół ludowych z 1909 roku czytamy, że nauczycielom nie wolno przyjmować podarunków od dzieci szkolnych lub od ich rodziców, ani też zbierać pieniędzy między młodzieżą szkolną celem ofiarowania przy jakiejś sposobności podarunku kierownikowi szkoły lub innej sile nauczycielskiej.
Skromna i piękna w formie makatka jest chyba jednak podziękowaniem innego rodzaju niż kosztowne prezenty. Widzimy w niej wyraz poważania, jakim Państwo Plucińscy cieszyli się wśród miejscowych. Jadwiga Plucińska-Piksa przekazała tę pamiątkę jubileuszu pracy zawodowej rodziców najpierw na wystawę „Szkoło! Szkoło! Gdy cię wspominam…” zorganizowaną przez MEK w 2000 roku, a później do naszych zbiorów muzealnych.
W kolekcji Muzeum Etnograficznego w Krakowie znajduje się ponad 130 obiektów związanych z życiem szkolnym. Większość z nich została pozyskana do zbiorów w ramach wystawy "Szkoło! Szkoło! Gdy cię wspominam…" w 2000 r.
Opracowała Grażyna Pyla.
Literatura:
Plucińska Jadwiga, Krakowianka jedna miała chłopca z Jurgowa. 20. rocznica śmierci Zofii Plucińskiej, „Na Spiszu” (pismo Związku Polskiego Spisza) nr 4 (65) 2007 r., s. 38-40.
Chowaniec–Lejczyk Bronisław, Andrzej i Zofia Plucińscy – wspomnienie zasłużonych działaczy społecznych i nauczycieli z Zębu, „Na Spiszu” nr 3 (64) 2007 r., s. 36-37.
Szkoło! Szkoło! Gdy cię wspominam…, Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie, 2000, rozdział: Nauczyciel wiejski, s. 19-23.
