Muzealne kolekcje obrazujące kultury Afryki są jak przepastne archiwa. Można w nich znaleźć niemal wszystkie kategorie i typy obiektów: od fetysza do współczesnego souveniru. Wśród nich są również przedmioty wykonane przez dzieci i dla dzieci przeznaczone. Często pomijane i traktowane jako obiekty drugorzędne, różnorakie figurki i lalki - zabawki pełniły jednak w Afryce ważniejszą rolę niż mogłoby się to wydawać patrząc na zazwyczaj proste i niewyszukane formy oraz „kiepską jakość” ich wykonania. Wartość tych przedmiotów polega na tym, że obrazują one świat najbliższy, doświadczany i przeżywany, „odtworzony” w pomniejszonej skali. Afrykańskie dzieci - ich anonimowi twórcy - są nie tylko bystrymi obserwatorami, ale często i z konieczności wykonawcami jedynymi własnych zabawek. Z etnograficznej perspektywy, są to zatem obiekty niezwykle cenne i jednocześnie - co trzeba przyznać z żalem - przynajmniej w polskich kolekcjach muzealnych wciąż niedoceniane i nieliczne.
W Muzeum Etnograficznym w Krakowie znajduje się „komplet” trzech glinianych zabawek ukazujących trzy postaci (rodzinę?): kobietę (matkę), dziewczynkę (córkę?) z naczyniem na głowie oraz małe dziecko. Choć zostały one wpisane do inwentarza jako trzy samodzielne obiekty, stanowią całość ze względu na swą funkcję, czas i miejsce pochodzenia. Wykonały je dzieci z ludu Lobi, zamieszkującego południowo-zachodnią część Burkina Faso w Afryce Zachodniej. Uformowano je w miękkiej, plastycznej glinie, którą następnie wysuszono na słońcu. Figurki są kruche i delikatne, ozdobione charakterystyczną dla Lobi solarną skaryfikacją, widoczną w postaci „promieni” rozchodzących się od pępka. Nie ma jej najmniejsza z figurek, która przedstawia małe dziecko, za to jej pępek wykonany został z ziarnka prosa. Szeroko rozwarte ramiona figurek akcentują więzi łączące dzieci z rodzicami, szczególnie zaś z matką. Rodzina była i pomimo cywilizacyjnych przemian, wciąż pozostaje w Afryce nie tylko podstawową komórką społeczną, ale gwarantem tożsamości i bezpieczeństwa każdej jednostki.
Lalki - zabawki z są przykładem coraz rzadszej grupy obiektów wykonywanych przez dzieci z materii organicznych, takich jak drewno czy glina. Współcześnie wypierają je zabawki zrobione z materiałów pochodzących z recyklingu – puszek, drutu, kartonu czy kapsli. Ale eksponaty te posiadają jeszcze pewną „wartość dodaną”. Ukazują, że rzeźba figuralna Afryki, wymyka się zarówno popularnej (a w muzeach wydaje się, że eksploatowanej bez końca) konwencji „autentycznej maski i tajemniczego fetysza”, a z drugiej strony, masowej produkcji turystycznych souvenirów. Być może poszukując autentyczności i prawdy o Afryce, warto spojrzeć na nią przez pryzmat rzeczy prostych, codziennego użytku a w dodatku wykonanych przez dzieci.
Opracował Jacek Kukuczka.
