Kufer to najczęściej pojemnik o kształcie zbliżonym do prostopadłościanu, przeważnie bez nóżek, nakryty wypukłym wiekiem. Spotykamy również kufry o eliptycznym kształcie – takie jak ten z kolekcji MEK.
Prezentowany kufer pochodzi prawdopodobnie z XVII wieku. Wykonany został z pnia drzewa, w którym wydążono odpowiednie wgłębienie. Techniką bednarską wstawiono boczne deski, a końce spięto metalowymi obręczami. Osobno umieszczono też dwie blachy, z których jedna zamyka się na skobel i kłódkę, a druga na klucz, który przechodzi przez wykładkę kształtu prostokątnego o profilowanych krawędziach. W bocznych deskach, na zewnątrz, zamontowano są dwie owalne antaby służące jako uchwyty do przenoszenia kufra.
Obiekt należy do dużej grupy sprzętów schówkowych, a kształtem przypomina pojemnik określany w kulturze ludowej jako „kadłub”. Konstrukcja ich jest taka sama, chociaż „kadłuby” wykonywane były najczęściej z wypróchniałego pnia starego drzewa. Do środka dostać się było można przez niewielki prostokątny otwór wycięty w połowie długości kadłuba, zamknięty szczelnym wiekiem zawieszonym na skórzanych zawiasach.
Skrzynie dłubane – takie jak ta, którą prezentujemy – znane były na terenach północnej i zachodniej Europy od średniowiecza do końca XVII wieku. Podobnie było w Polsce, chociaż nie dysponujemy tutaj innym źródłem datowania niż opis karty katalogowej sprzed 1939 roku. Wiadomo, że Skawina była w 2 poł. XIX wieku dużym ośrodkiem stolarskim produkującym skrzynie (nie zachowały się jednak dokumenty cechu stolarskiego z XVII wieku), które były sprzedawane na jarmarkach w wielu miejscowościach Małopolski. Nasz kufer odbiega jednak znacznie od tego typu produkcji i kształtem przypomina raczej tzw. kufry gdańskie. Wiemy na pewno, że służył do przechowywania ubrań i transportowania ich z miejsca na miejsce. W związku z tym wydaje się, że uczestniczył w podróżach, być może nawet europejskich, należąc do bogatego mieszczanina lub właściciela dworu. Być może jeden z służących właścicieli kufra miał na imię Onufry i stąd powstało przysłowie: Onufry! – pakuj kufry! Z drugiej strony, jest coś w tym na rzeczy, bowiem św. Onufry, znany w Polsce od średniowiecza, był patronem dorożkarzy i pielgrzymów. Święto obchodzone 12 czerwca jak najbardziej nastraja do planowania podróży.
Skrzynie dłubane z jednego pnia utrzymały się w Polsce w kulturze ludowej do lat siedemdziesiątych XX wieku na terenach Puszczy Kurpiowskiej, w górach Świętokrzyskich i w Beskidzie Śląskim. Można też znaleźć je w ekspozycjach dworskich w Małopolsce. W Muzeum Etnograficznym jest to jedyny obiekt tego typu.
Opracował Piotr Worytkiewicz.
Bibliografia:
Barylewska-Szymańska E., „Rzeczy gdańskie” w domach mieszczan warszawskich w 2 poł. XVIII wieku [w:] Zapiski Historyczne T. LXXX, z. 3, 2015
Grzeluk I., Słownik terminologiczny mebli, Warszawa 1998
Janicka-Krzywda U., Patron – Atrybut – Symbol, Poznań 1993
Luchter-Krupińska L., Podróże naszych pradziadków. Komentarz do wystawy, Zamek w Dębnie, 1983
Reinfuss R., Ludowe skrzynie malowane, Warszawa 1954
Setkowicz J., Zarys historii mebla, Warszawa 1969
Udziela S., Wyrób sprzętów ludowych w Skawinie pod Krakowem[w:] Przemysł, Rzemiosło, Sztuka, R. 4, nr 1, 1924
