W powszechnym przekonaniu strój krakowski kojarzy się z wielobarwnością i bogactwem zdobień. Najbardziej rozpowszechnionym i kojarzonym deseniem są kwiaty, występujące nie tylko na drukowanych tkaninach, ale także w haftach. Spódnice, zapaski, katanki, chustki szyte m.in. z kolorowej tkaniny tybetowej w róże czy gorsety albo kabaty męskie wyszywane w kolorowe kwiaty stały się niemalże nieodłącznym elementem wizualnym strojów krakowskich. Tymczasem kwerenda w literaturze tematu, w materiale ikonograficznym oraz w zbiorach muzeów, a także badania etnograficzne przeprowadzone w ramach projektu Strój Krakowiaków zachodnich.
Badania, monografia, upowszechnienie, wykazują dużo większe bogactwo deseni pojawiających się na tkaninach, z których szyte były poszczególne elementy stroju. Pojawiające się na spodniach paski, prążki na zapaskach, stylizowane motywy tureckie na spódnicach i chustach, wskazują na niekanoniczność i duże zróżnicowanie wizualne strojów z dawnych wsi krakowskich. W tym kontekście już nie zaskakuje tak bardzo fakt, iż jednym z deseni pojawiających się na wielu elementach ubiorów tak kobiecych, jak i męskich były większe lub mniejsze kratki. Najbardziej rozpowszechnionym elementem w kratę są kobiece chusty naramienne i pledy, obecne praktycznie na całym terenie występowania strojów krakowskich. Oknowata, kramarka czy jesionka to niektóre z nazw chust, nadawane w zależności od kolorystyki, grubości i rodzaju tkaniny kraciastej, z której były uszyte. Ciepłe chusty w kratę były tymi elementami stroju, które najdłużej były noszone przez mieszkanki wsi podkrakowskich i do dziś często są przechowywane ich w domach. Inne elementy ubioru szyte z kraciastych materii, jak np.: bluzki, zapaski, spódnice, gorsety, kobiece katanki czy męskie kabaty występowały rzadziej i potocznie nie są kojarzone ze strojem krakowskim. Tymczasem chociażby ze zdjęć Ignacego Kriegera możemy wnioskować , że kraciaste tkaniny były popularne w stroju krakowskim już w II połowie XIX w. Liczne fotografie z atelier Kriegera, obecne w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie, Muzeum Historycznego Miasta Krakowa oraz Biblioteki Akademii Sztuk Pięknych potwierdzają popularność tego typu tkanin wśród ubiorów Krakowiaków. Na prezentowanych fotografiach z archiwum MEK, możemy zobaczyć kobietę w kraciastej katance z Witkowic koło Krakowa, dziewczynę w gorsecie z tkaniny w kratkę ze słynnych krakowskich Bronowic Małych czy kraciaste kabaty widoczne spod sukman mężczyzn z Czajowic koło Ojcowa.
O kraciastych ubiorach wspominał w 1893 także Jan Świętek, opisując mieszkańców okolic rzeki Raby, których „Katanki bywają różnego koloru i z różnej materyi, jak: flanelowe, atłasowe i ostre, przeważnie granatowe lub niebieskie; barchanowe, czerwone w kratkę ciemna lub ciemne w kratkę czerwoną i t. d.". Ponadto dowody na istnienie tkanin kraciastych w krakowskim możemy znaleźć m.in. w zbiorach Państwowego Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie, gdzie znajdują się przykłady kraciastej spódnicy i gorsetu z Bibic (pow.chrzanowski). Z kolei mieszkańcy regionu krakowskiego w swoich opowieściach, potwierdzają występowanie tkanin kraciastych w ubiorach wiejskich, jak również podkreślają, że stroje szyto z takiej materii, jak kto chciał, na co go było stać i jaka akurat była dostępna.
Fotografie stanowią element bogatej kolekcji dokumentującej Krakowiaków w ich odświetnych i codziennych strojach, znajdującej się w Dziale Dokumentacji Kontekstów Kulturowych MEK. Prezentowane fotografie należą m.in.. do tzw. Albumu Kopernickiego, w którym znajdują sie cenne przykąłdy z atelier Ignacego Kriegera.
Opracowała Ewa Rossal.
Bibliografia:
Jan Świętek, Lud nadrabski, Kraków 1893, s.48
