Chiński kompas geomantyczny to narzędzie dawnych mistrzów geomancji, czyli feng shui, służące do wyznaczania pomyślnych dla człowieka sfer.
Feng shui to harmonizowanie korzystnej energii człowieka z jego otoczeniem. Sztuka ta zajmowała się wykrywaniem cieków tajemnych sił, porównywalnych do kanałów energii życiowej – czi (chi), płynących wzdłuż południków ciała. Według Chińczyków energia wszystkiego co żyje, swobodnie płynie, a sztuka geomancji polega na wyszukiwaniu korzystnej energii poprzez ustalenie jej prawidłowego przepływu i unikaniu złego.
Kompas luo pan składa się z koncentrycznych pierścieni, od 8 do 38, gdzie przynajmniej jeden z nich podzielony jest na 24 odcinki oznaczające, według tradycyjnego kalendarza chińskiego, 24 pory roku. Każdy z pierścieni odpowiada i przedstawia jeden z aspektów feng szui. W centralnej części kompasu znajduje się kompas właściwy, określający kierunki świata, przy czym czerwony koniec igły magnetycznej wskazuje południe zamiast północy, odwrotnie niż w tradycyjnym kompasie, ale zgodnie z chińską praktyką feng szui, obierania punktu odniesienia na południu.
Dzięki odpowiednim parametrom czasowym i astrologicznym możliwe było odczytanie pomyślnej daty dla rozpoczęcia budowy domu i wybranie odpowiedniego terenu, na którym miał powstać, ale też wybór najbardziej korzystnego miejsca pochówku. Przodkowie musieli być chronieni przed wpływem złych duchów i tylko dzięki feng shui można im było zapewnić spoczynek. Spokój po śmierci zapewniał im grób np. usytuowany na wzgórzu, skierowany na południe i otoczony po obu stronach niewielkimi wałami, osłaniającymi przed wiatrem ze wschodu i zachodu. Poniżej grobu powinien się znajdować ciek wodny. Najważniejsze było stwierdzenie, czy kształty i formy występujące w terenie oraz ich wzajemny stosunek sprzyjają kumulacji życiodajnej energii czi. Badano również, czy poszczególne elementy przypisywane różnym składnikom otoczenia nie oddziałują na siebie niszcząco, jak np. połączenie pagórka, którego kształt odpowiada elementowi ognia oraz innego wzniesienia przyporządkowanego drewnu. Potrafiono wykorzystać różnego rodzaju subtelne promieniowania dla dobra człowieka. Kompas geomantyczny jest swego rodzaju przewodnikiem po chińskiej filozofii, astrologii, mitologii, a także kosmologii, gdyż nawiązuje do wszystkich tych dziedzin.
Obiekt z kolekcji profesora Władysława Kotwicza (1872-1944), wybitnego językoznawcy i orientalisty, badacza ludów Azji Środkowej - specjalisty w dziedzinie języków mongolskich i ałtajskich, który w 1912 roku odbył najważniejszą naukową wyprawę do Mongolii, gdzie przez dwa miesiące przeprowadzał badania. Przywiózł z niej nie tylko cenne notatki i spostrzeżenia, ale także fotografie i różne przedmioty kultury materialnej i duchowej. Do 1917 roku pracował jako urzędnik Sekcji Wschodniej rosyjskiego Ministerstwa Finansów. Od 1922 – na UJK we Lwowie był kierownikiem Katedry Filologii Dalekiego Wschodu, a od 1924 r.- roku powstania Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego, kierował nim aż do 1944 - roku śmierci. Dzięki rozlicznym kontaktom otrzymywał też wiele darów, zarówno z Mongolii jak i Chin. Takim darem był zapewne kompas geomantyczny, który Muzeum zakupiło w 1996 roku od Zofii Wcisło - spadkobierczyni po córce profesora, Marii Kotwicz.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
R. Prasad, The Magic of Feng Shui; A.H.W. Sameer series; Diamond Pocket Books (P) Ltd., 2005
Elfram Eberhard. Symbole Chińskie. Słownik. wyd. 2, polska edycja. Kraków 2007: Universitas. 2007.
Simona Manini, Feng Shui for Architecture: How to Design, Build and Remodel to Create a Healthy and Serene Home ; Xlibris Corporation, 2004 Micah Lee Issitt,Carlyn Main, Hidden Religion: The Greatest Mysteries and Symbols of the World's Religious Beliefs; ABC-CLIO, 2014
Craig Clunas, Fruitful Sites: Garden Culture in Ming Dynasty China; Reaktion Books, 1996
W sercu Mongolii. Stulecie wyprawy Władysława Kotwicza do Mongolii w 1912 r.. katalog wystawy. Kraków: Archiwum Nauki PAN i PAU, 2012.
