Rzeźba przypominająca zabawkę, wykonana została z drewna polichromowanego olejno przez Edwarda Janowskiego, uczestnika konkursu „Rolnik i jego praca w twórczości ludowej”. Na konkurs odbywający się w naszym Muzeum w 1978 roku Janowski przywiózł kilka prac, głównie takich, pokazujących codzienne lub sezonowe zajęcia gospodarskie: „Dojenie krowy”, „Kopanie ziemniaków”, „Rżnięcie sieczki”. W tej grupie pojawiła się rzeźba kombajnu Bizon, w tamtym czasie nie tylko maszyny, a wręcz symbolu unowocześniającej się wsi.
Żniwa z szeregiem wolno poruszających się w polu żeńców z kosami i żniwiarzami stawiającymi snopki już w latach 70. minionego wieku były obrazem odchodzącym w przeszłość. Skoszenie dojrzałego zboża było dopiero początkiem prac. Wyschnięte snopki wysiłkiem całej rodziny zwożono do stodoły, w której na glinianym klepisku młócono je cepami, żeby wytrząsnąć ziarno z kłosów. Tak uzyskane ziarno zanieczyszczone plewami przepuszczano przez tzw. wialnię, a następnie wsypywano je do sąsieku lub zbierano do worków w spichlerzu. Dawniej wszystkie prace przy żniwach wykonywane były ręcznie i trwały wiele dni, dopiero mechanizacja procesu (wprowadzenie kombajnów) sprawiła, że cały cykl zbioru czystego ziarna zaczął przebiegać niemal błyskawicznie.
Bizony produkowane były w latach 1970-2004 przez Fabrykę Maszyn Żniwnych w Płocku, wywodziły się z wcześniej zaprojektowanego kombajnu Vistula. Konstruktorem obu marek był zespół inżyniera Bolesława Rostowskiego. Używane do zbioru zbóż, rzepaku, kukurydzy i innych roślin nasiennych cieszyły się opinią urządzeń wytrzymałych, prawie niezawodnych, łatwych w naprawie. Pomagały nie tylko polskim rolnikom - wysyłane były na eksport do wielu krajów. O bizonach i pracy kombajnisty powstawały piosenki, jedną z nich była śpiewana przez zespół Wały Jagiellońskie „Kombajn Bizon”.
Konkurs „Rolnik i jego praca w sztuce ludowej”, przeprowadzony został pod patronatem Ministerstwa Kultury i Sztuki, przewodniczącym jury był Aleksander Jackowski z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Z całej Polski prawie 400 autorek i autorów przysłało 1834 prace, spośród których wybrano 521 rzeźb, obrazów, wycinanek i tkanin spełniających kryterium, by w sposób twórczy i oryginalny przedstawiać „rangę zawodu rolnika, jego trud i wysiłek zarówno dawniej, jak i dzisiaj”. W gronie zdobywców czołowych nagród i wyróżnień znalazła się Ewelina Pęksowa za obrazy na szkle, Scholastyka Krupowicz za dywany dwuosnowowe, a w kategorii rzeźby Roman Śledź, Szczepan Mucha, Bronisław Chojęta i Stanisław Mika. Prace wielu uczestników zwróciły uwagę muzealników swoją formą czy pomysłowością podejścia do tematu konkursu. Ponad sto dzieł trafiło wtedy do zbiorów MEK jako dar autorów lub oferta sprzedaży. Wśród nich były cztery rzeźby Edwarda Janowskiego.
Opracował Grzegorz Graff
Bibliografia i netografia:
- Aleksander Jackowski, Konkursy, „Polska Sztuka Ludowa” 1978, nr 3–4, s. 176.
- Sto i pół. Opowieści z Muzeum Etnograficznego w Krakowie, pod red. D.Gruszki (i in.), Kraków 2011, s. 144.
- 15 faktów o kombajnach Bizon, Matheo780 (dostęp 31.07.2023).
- Polska Kronika Filmowa, 1973 (32), zob. praca kombajnów w PGR Bieganowo od min. 1:25 (dostęp 31.07.2023).
