Kobyłka – element przebrania kolędnika, składa się z drewnianej głowy końskiej, osadzonej na łubianym koszu bez dna. Parciane szelki służyły do utrzymania całej konstrukcji na ramionach człowieka udającego jeźdźca na koniu, a zawieszona dookoła tkanina zakrywała nogi przebierańca. Obręcz przetaka miała uwydatniać koński zad, a wiązka lnianych pakuł na kołku wetknięta w kosz imituje ogon. Lejce, pociągane przez „jeźdźca” powodowały ruchy końskiej głowy, również dzięki przyczepionej od góry sprężynie. Kita i wieniec z kwiatków bibułkowych (odtworzonych – pierwotne zniszczyły się, podobnie jak towarzyszące im niegdyś zielone gałązki świerkowe), nadal przystrajają konika. Przebieraniec – „jeździec” na koniu, zwykle nakładał na głowę czapkę ze słomy, na twarz niekiedy zakładał maskę, a na siebie ubierał sukmanę, która przykrywała od góry koński zad.
Kobyłka lub Konik, tak w Małopolsce pod koniec XIX wieku i w wieku XX nazywano kolędnika, który udawał jeźdźca na koniu. Obrzęd kolędowania polegał na tym, że życzenia były wyrażane nie tylko w sposób słowny czyli przez kolędy życzące i okolędowania. Znaczenie obrzędowe miała sama obecność postaci za jakie kolędnicy byli przebrani, w tym wypadku konia, uważanego za zwierzę silne (pozostało w powiedzeniu: silny jak koń), który też personifikował takie cechy jak uroda, męstwo, siły witalne, płodność.
Ważne też były elementy przebrań, takie jak m.in. dzwonki, których dźwięk miał znaczenie apotropeiczne oraz zachowania i gesty kolędników. Kobyłki w południowej Polsce zwykle pojawiały się w grupie kolędniczej wraz z parami: Dziadem z Dziadówką, Cyganem z Cyganką i Żydem z Żydówką. Jeździec na koniu bywał Ułanem lub Krakowiakiem, któremu towarzyszyła Krakowianka, nierzadko z wąsami bo w tej roli, jak każdej kolędniczej, mógł wystąpić tylko mężczyzna. Cała grupa poza śpiewaniem kolęd odgrywała improwizowane widowisko. Rolą Konika było harcowanie, skoki, tańce czyli okazywanie wigoru i sił witalnych.
W zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie znajdują się cztery Kobyłki, pochodzące z lat 20. i 30. XX wieku, z terenu Małopolski, głównie z przekazów od Kół Krajoznawczych działających przy szkołach gimnazjalnych i opisujących swoje działania w czasopiśmie „Orli lot”.
Opracowała: Małgorzata Oleszkiewicz.
Bibliografia:
Kazimierz Guzik, Zwyczaje świąt Bożego Narodzenia w okolicy Biecza. „Kobyłka” „Turoń” i „Droby”, „Orli lot”, t. X, 1929
Oskar Kolberg, Dzieła wszystkie. Krakowskie, Wrocław–Poznań 1976
Piotr Kowalski, Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa, Wrocław 1998
Kazimierz Moszyński. Kultura Ludowa Słowian, T. 2, cz. 2. Warszawa 1968
Stanisław Poniatowski, Etnografja Polski, Wiedza o Polsce, t. III, 1932
Małgorzata Oleszkiewicz, HULAJ, HULAJ KONIKU PO ZIELONYM GAIKU… „Koniki”, „Kobyłki” i „Konie” w polskich obrzędach ludowych, /w:/ Świat Lajkonika. Konik na świecie, Kraków 2014
