Kita

Tajemniczy przedmiot wykonany został z kawałka rozwidlonej w połowie gałęzi wierzby. Gałąź u dołu została okorowana i oklejona papierem w kolorze srebrnym oraz kilkoma, poprzecznymi, kolorowymi, papierowymi paskami, z których w górnej części został utworzony krzyż. Dwie gałązki rozwidlenia są nieokorowane i pokryte gęstą plecionką z wikliny. Od góry widać kawałki wyschniętych patyków z drobnymi listkami, pierwotnie były to, wystające górą, zielone gałązki bukszpanu. Do rozwidlonych gałązek przybito gwoździkami trójkątny kawałek tektury. Pochodzi on z okładki szkolnego bloku rysunkowego, o czym świadczą nadruki na stronie spodniej: „BLOK =Nō 2=” i fragment napisu: „OŚWIATA”. Na tekturze ozdobionej  pętelkami z pasków kolorowego papieru naklejono cztery obrazki dewocyjne: 1) Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus i napisem: „Benedicta tu in mulieribus” (błogosławionaś Ty między niewiastami, fragment łacińskiej modlitwy Zdrowaś Mario…),  2) Dzieciątko Jezus z krzyżem i aniołami oraz z napisem „Chwała na wysokości Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli”, 3) Św. Aniela z Foligno z napisem: „Błogosławiona Aniela III-go zakonu Św. Franciszka Seraf.” (Serafickiego) oraz  4) Matka Boska Anielska, z napisem: „Najśw. Panna Marya znajdująca się w wielkiem ołtarzu głównego kościoła w Kalwaryi Zebrzydowskiej”.

Przedmiot ten został wprowadzony do zbiorów MEK, poprzez nadanie mu nr inw. 21528/MEK w latach 1953–1956, a nazwa jaka widnieje w karcie inwentarzowej to: rózga lub palma wielkanocna. Poza tym nie ma żadnych informacji o pochodzeniu tego przedmiotu – ani kto go wykonał, kiedy, ani nawet w jakiej okolicy. Na pewne tropy może wprowadzić tektura z bloku z nadrukami w stylistyce z początku XX wieku oraz pochodzące z tego samego czasu obrazki dewocyjne. Występujące na nich wyobrażenia (m.in. Matka Boska Anielska z Kalwarii Zebrzydowskiej) mogą przybliżać rzecz do terenu Małopolski, może okolic Krakowa.

Fizycznie obiekt ten znalazł się w magazynie zbiorów w kolekcji palm wielkanocnych. Widocznie stwierdzono, że jednak nie pełnił on funkcji rózgi weselnej tym bardziej, że takie krótkie, łatwe do wzięcia do ręki palmy, nazywane były też rózgami, różdżkami. Materiał z jakiego został wykonany – wierzba – to przecież, znany od średniowiecza, podstawowy składnik polskich palm wielkanocnych i dlatego Niedziela Palmowa nazywana była Kwietną, Różdżkową, ale też Wierzbną. Zielony bukszpan, jednoznacznie kojarzący się z Wielkanocą, do dziś powszechnie przystraja stoły wielkanocne, koszyczki ze święconym i także palmy. Zdobienia z pasków papieru glansowanego ułożonego w pętelki to znany od lat 30. XX wieku sposób zdobienia rabczańskich palm wielkanocnych.

Czy ten pojedynczy w kolekcji, unikatowy przedmiot, rzeczywiście został w tym celu wykonany i pełnił funkcję palmy wielkanocnej?

Seweryn Udziela na przełomie XIX i XX wieku rozsyłał kwestionariusze do nauczycieli, którzy chętnie mu odpowiadali, opisując zwyczaje związane z różnymi świętami w tym z Wielkanocą. Wśród tych zachowanych do dziś w MEK materiałów znajdziemy pochodzący z początku XX wieku i okolic Wieliczki taki oto opis: 


Wynika więc z tego tekstu, że jest to jedyna zachowana tzw. kita, jeden z obrzędowych atrybutów wiosennych kolędników, którzy z początkiem XX wieku, w okolicach Wieliczki obchodzili domy z nowiną o Zmartwychwstaniu Pańskim oraz ze świątecznymi życzeniami w Poniedziałek Wielkanocny. Podczas wygłaszania oracji przymawiali się też o podarunki, mówiąc np. takie słowa:


Opracowała: Małgorzata Oleszkiewicz