Kapelusz, zwany malagaj lami, pokryty złocistą laką i pełnymi znaczeń symbolicznymi ornamentami należał do dostojnika buriackiego.
Buriaci to lud wschodniosyberyjski, który żyje na terytorium trzech krajów, Rosji, Mongolii i Chin. Buriaci wyznają szamanizm i buddyzm, który dotarł z Tybetu i Mongolii do Buriacji w połowie XVII wieku. Niewielu Buriatów mówi po buriacku; tego języka używa się natomiast w świątyniach i klasztorach buddyjskich, choć językiem liturgicznym jest tam tybetański. Buriaci i Mongołowie czerpali zarówno z symboliki buddyjskiej, jak i chińskiej, co uwidoczniało się nie tylko w sztuce sakralnej, ale również w strojach. Były one wyznacznikiem rangi tych, którzy je nosili.
Ważnym elementem stroju dworskiego, urzędniczego było nakrycie głowy, czapka bądź kapelusz, noszone podczas wypełniania wszystkich oficjalnych, a także mniej formalnych obowiązków i uroczystości. Rodzaj nakrycia był ściśle określony, zarówno dla mężczyzn jak i kobiet. Przykładem może być letni kapelusz dostojnika buriackiego trzeciej rangi, noszony podczas oficjalnych okazji poza domem. Rangę urzędnika wyznaczają tu nie tylko materiał, z którego został wykonany kapelusz, jego kształt, ale przede wszystkim znajdujące się na nim symbole. Kapelusz ma bardzo szerokie rondo i cylindryczną główkę zakończoną czterostopniowym daszkiem z końcówką w postaci niebieskiej szklanej kulki z mosiężnymi granulkowatymi ozdobami u podstawy i na szczycie. Rondo kapelusza pokryte jest od strony zewnętrznej pięcioma medalionami z motywem czteropalczastego smoka przedstawionego frontalnie, otoczonego płomieniami oraz falami i obłoczkami, a także ornamentem roślinnym.
W chińskiej mitologii i wierzeniach ludowych smok jest przede wszystkim symbolem deszczu i żywiołu wodnego, będących zapowiedzią dobrego urodzaju. Wyraża kosmiczną energię, ale także symbolem cesarza. Jedynie cesarz i jego najbliżsi krewni mieli prawo do używania emblematu z wyobrażeniem smoka o łapach z pięcioma pazurami. Dalsi krewni, a także wysocy rangą dostojnicy mieli prawo do noszenia emblematów z wizerunkiem smoka o czterech szponach, natomiast reszta rodziny i niżsi dostojnicy – tylko do wyobrażenia przypominającego smoka. Chmury są niebiańskimi wehikułami, na których podróżują bóstwa, ale także – jako deszczodajne – są zapowiedzią urodzaju i dobrych plonów. W połączeniu z mitycznym smokiem, który jest także zabezpieczeniem przed złymi duchami, mają zapewniać szczęście i dobrobyt. Zaś ogień – jeden z pięciu żywiołów – w tantryzmie tybetańskim jest symbolem męskim, oznaką gorliwości, miłości i cnoty. Jest odzwierciedleniem wspaniałości ducha i intelektu, ale w postaci aureoli niektórych groźnych bóstw potęguje ich dzikość i gniew.
Bardzo znaczącym symbolem roślinnym, przedstawionym na kapeluszu jest motyw lotosu – jednej z najbardziej znaczących roślin w Azji. Choć rośnie na błotnistych wodach, zachowuje czystość; jest symbolem czystego ducha wychodzącego z nieczystej cielesnej materii.W buddyzmie jest ucieleśnieniem samego bóstwa, oznacza czystość i oświecenie; w Chinach jest również symbolem jedności. Uzupełnieniem motywów roślinno-zoomorficznych są symbole szczęścia i długowieczności.
Dodatkowym wyznacznikiem rangi noszącego kapelusz jest znajdująca się na jego szczycie a gałka. Jej kolor i materiał różnił się w zależności od pozycji i rangi dostojnika. Większość wykonywana była z kamieni półszlachetnych i pekińskiego szkła. Gałka na szczycie prezentowanego kapelusza ze zbiorów Muzeum jest wykonana z niebieskiego szkła pekińskiego; to oznacza, że kapelusz należał do urzędnika trzeciej rangi. Podobnych kapeluszy używali również cieszący się dużym szacunkiem buriaccy lekarze emczi.
Obiekt pochodzi z kolekcji Juliana Talko-Hryncewicza (1850-1936) – profesora UJ, w latach 1892-1908, lekarza pracującego w Troickosawsku – Kiachcie, w tzw. Kraju Zabajkalskim we wschodniej Syberii, tuż przy granicy z Mongolią, a także w Urdze w Mongolii (1899 r.), gdzie prowadził oprócz praktyki lekarskiej intensywne badania nad Buriatami, Mongołami i Tunguzami, pozyskując liczne materiały antropologiczne, a także etnograficzne. Ponad 100 obiektów z jego kolekcji znalazło się w 1921 roku w zbiorach Muzeum Etnograficznego. Należy podkreślić, że prof. Julian Talko-Hryncewicz był współtwórcą Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
Christopher P. Atwood. Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, Indiana University. Bloomington; 2004
Martin Saxer. Journey with Tibetan Medicine. Institute of Social and Cultural Anthropology University of Zurich, 2004
Zbigniew Szmyt, praca doktorska, 2012, IEiAK UAM. Kulturowe następstwa migracji. Na przykładzie buriackiej diaspory w Moskwie i buriackich repatriantów z Chin. (2012, IEiAK UAM w Poznaniu). Poznań UAM: 2012, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu). 2012
Elfram Eberhard. Symbole Chińskie. Słownik. wyd. 2, polska edycja. Kraków 2007: Universitas. 2007
http://pacificasiamuseum.org/rankandstyle/html/pdf/
www.britishmuseum.org/pdf/Chinese_symbols_1109.pdf
