Kafel licowy z gliny żelazistej, formowany ręcznie i za pomocą formy negatywowej, z wierzchu zdobiony pobiałką oraz rytym i malowanym podszkliwnie ornamentem, glazurowany i wypalany.
Kiedy z początkiem XIX wieku garncarze z Kołomyi, Kosowa, Kut i Pistynia opanowali umiejętność produkcji pięknie zdobionej rytowaniem i malowaniem ceramiki majolikowej, naczynia gliniane służyły już nie tylko codziennemu użytkowi, ale także dekoracji izb mieszkalnych, w których wystawiano je na widocznym miejscu, nad drzwiami wejściowymi i obok nich. Również piece, zajmujące w domach huculskich niemal jedną czwartą izby, stawały się jej ozdobą, gdy je ułożono z polewanych kafli, mieniących się brązowo-zielono-żółtymi barwami fantazyjnych motywów roślinnych i zwierzęcych, wizerunków świętych, rysunków cerkwi, krzyży, herbu austriackiego, a także postaci grajków, kuglarzy, pocztylionów, żołnierzy, myśliwych, chłopów i rzemieślników.
Prezentowany kafel zdobiony jest nieczęsto spotykanym w pokuckiej ceramice ludowej motywem dekoracyjnym, przedstawiającym wnętrze młyna wodnego. W dolnej części widoczny jest mechanizm napędowy, z systemem pionowych i poziomych kół przenoszących energię wodną, poruszającą żarna, znajdujące się powyżej. W górnej części na koszu na ziarno siedzi ptak. Przygląda się on młynarzowi, który klęczy przed górnym kamieniem młyńskim i trzymanym oburącz oskardem „wyostrza” go. Za młynarzem naczynie w kształcie beczułki z uchwytem.
Kafel pochodzi prawdopodobnie z Moskalówki koło Kosowa, z nieznanego bliżej warsztatu garncarskiego, jakich kilka działało tam już w pierwszej połowie XIX wieku. W jednym z nich, należącym do Iwana Baraniuka, uczył się zawodu najsławniejszy mistrz pokuckiej ceramiki, Aleksander Bachmiński ze Starego Kosowa, którego piec kaflowy, prezentowany w 1880 roku na Wystawie Etnograficznej w Kołomyi, zachwycił samego cesarza Franciszka Józefa I. Synem i uczniem Iwana Baraniuka był także inny sławny pokucki garncarz, Michał Baranowski (znany też jako Mychajło Baraniuk), który kafli ponoć nie robił, za to jego dzbany i misy wyróżniały się dekoracją rysowaną z mistrzowską wprawą i pomysłowością, a także wyjątkowej piękności, błyszczącą glazurą.
W bogatej kolekcji ceramiki pokuckiej Muzeum Etnograficznego w Krakowie, znajduje się około stu pięknie dekorowanych kafli pokuckich. Większość z nich pochodzi z pieców wykonanych przez Aleksandra Bachmińskiego, kilka wykonanych zostało przez młodsze pokolenie garncarzy, o innych wprawdzie niewiele wiadomo, ale można przypuszczać, że przynajmniej niektóre z nich – jak prezentowany okaz – może pochodzić z wczesnego okresu rozwoju pokuckiej ceramiki ludowej.
Opracowała Magdalena Dolińska.
Literatura:
Marek Grabski, Kolekcja ceramiki pokuckiej, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie”, t. XV, 2010,s. 77-96.
Jurij Łaszczuk, Kosiwska keramika, Kijiw 1966.
Jurij Łaszczuk, Pokutska keramika, Opiszne 1998.
Roman Reinfuss, Ludowe kafle malowane, Kraków 1966.
Tadeusz Seweryn, Pokucka majolika ludowa, Kraków 1929.
Bożena Kostuch, Charakterystyka pieców z terenu Huculszczyzny oraz wpływu ornamentyki huculskiej na rozwój kaflarstwa na Pokuciu, (w:) Średniowiecze i nowożytne kafle. Regionalizmy – Podobieństwa – Różnice, pod red. M. Dąbrowskiej i H. Karwowskiej, Białystok 2007.
