Służący do przecinania/siekania orzeszków areki przecinak kacip, nazywany też z racji podobieństwa nożyczkami do betelu, znajduje się w każdym zestawie betelowym. Niezbędnymi składnikami do przygotowania używki do żucia nazywanej betelem są: orzeszki palmy areka katechu (pinang), liść betelu, czyli pieprzu żuwnego (siri) oraz wapno (kapur). Liść najpierw smarowany jest pastą z wapna i pokrywany cienkimi plasterkami orzecha, a następnie zwijany lub składany w zgrabny pakiecik i wkładany do ust pomiędzy zęby a policzek. Wzajemne oddziaływanie składników podczas żucia daje czerwone zabarwienie śliny.
Każdy ze składników ma symboliczne znaczenie. Liść betelu jest symbolem szacunku dla innych; w połączeniu z pozostałymi składnikami bywa oznaką jedności. Wapno, ze względu na biały kolor, oznacza czystość serca i szlachetność, która jednak może przekształcić się w gorycz, jak smak samego wapna. Natomiast orzeszki pinang (arekowe), owoce najsmuklejszej z palm, symbolizują szlachetne pochodzenie lub dziedzictwo, a także uczciwość i nieskazitelność.
Żucie betelu należy do starożytnych i powszechnych tradycji Azji Południowo-Wschodniej, które przetrwały do dziś. Zwyczaj ma ponad 2000 lat, a jego stosowanie nie zależy od kasty, płci czy wieku: żują go zarówno rolnicy, jak i kapłani oraz królowie, mężczyźni, kobiety, a nawet dzieci.
Źródła pochodzenia betelu i początki jego żucia nie są do końca jasne. Mimo iż od dawna uważa się, że pochodzi on z Indii, jednak dowody językowe i archeologiczne zdają się podważać tę teorię, wskazując na Tajlandię, Malezję lub archipelag wysp indonezyjskich jako miejsca pochodzenia betelu i areki katechu – roślin koniecznych do przygotowania używki. Samo słowo betel zostało użyte po raz pierwszy w XVI wieku przez Portugalczyków.
Używka odgrywa ważną rolę w kulturze, wierzeniach i komunikacji społecznej ludów Azji Południowo-Wschodniej. Częstowanie betelem to oznaka gościnności i szacunku. Wspólne żucie sprzyja nawiązaniu relacji z nieznajomymi i komunikacji pomiędzy krewnymi, kochankami, przyjaciółmi.
Betel jest też szeroko wykorzystywany w celach medycznych, magicznych i symbolicznych. Jest obecny prawie we wszystkich rytuałach i ceremoniach religijnych i świętach wyznaczanych według kalendarza księżycowego. Wierzy się, że ułatwia on kontakt z nadprzyrodzonymi mocami i jest często używany do przywoływania duchów, zwłaszcza tych związanych z chorobami. Ofiary z betelu składane duchom, zarówno tym dobrym, jak i złym, mają zapewnić pomyślność i ochronę przed złymi mocami. Używany do cięcia orzeszków areki przecinak kacip ma chronić dzieci przed wpływami złych duchów, dlatego kładzie się go pod poduszkę lub na czoło noworodka.
Prezentowane narzędzie pochodzi z kolekcji uczonego zoologa, prof. Michała Siedleckiego (1873-1940 Sachsenhausen), który wzorem swojego poprzednika - botanika prof. Mariana Raciborskiego, przebywał na Jawie w słynnym Ogrodzie Botanicznym w Buitenzorgu (obecny Bogor) w l. 1907-1908 i podobnie zafascynowany kulturą jawajską przywiózł do kraju wiele obiektów tej kultury. W 1913 roku napisał też swoiste kompendium wiedzy o Jawie, zatytułowane Jawa. Przyroda i sztuka. Uwagi z podróży. Kilkadziesiąt obiektów z jego kolekcji trafiło do Muzeum jako dar w 1970 roku za pośrednictwem córki profesora - Ewy Siedleckiej-Kotulowej. W kolekcji Muzeum znajdują sie również inne przybory do betelu. Są to: niezwykle interesujący mosiężny zestaw naczyń do betelu, pochodzący z końca XIX wieku z Jawy, pozyskany przez słynnego botanika, prof. Mariana Raciborskiego (ofiarował Muzeum Etnograficznemu w Krakowie kolekcję cennych zbiorów z Jawy, Sumatry i indonezyjskiej części Borneo), jak i zestaw przyborów i koszyczków do betelu z lat 70 XX wieku, pozyskanych dla MEK przez pracownika Muzeum - dr Janusza Kamockiego.
Opracowała Eleonora Tenerowicz.
Wybrana literatura:
Dawn F. Rooney, Betel Chewing Traditions in South-East Asia; Oxford University Press- Kuala Lumpur- Singapore- N. York, 1993
Roy Ellen, Nuaulu Betel Chewing: Ethnobotany, Technique and Cultural Signifigance, Cakalele, Vo. 2, n 2, pdf. [w:] https://www.academia.edu/2171346/Nuaulu_Betel_Chewing_Ethnobotany_Technique_and_Cultural_Signifigance
Betel-quid and Areca-nut Chewing and Some Areca-nut-derived Nitrosamines; ed. IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, World Health Organization; IARC, 2004, tom 85
D. Pradhan, Dr. K. A. Suri, Dr. D. K. Pradhan, and P. Biswasroy, Golden Heart of the Nature: Piper betle L.; Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, Vol. 1 No. 6, 2013
Indigenous management practices of betel-leaf (Piper betle L.) cultivation by the Khasia community in Bangladesh; Indian Journal of Traditional Knowledge, Vol. 12, April 2013, pp. 231-239
Chewing of Betel Quid: Why Do Health Careproviders in Thimphu, Bhutan, Do it?; J Med Assoc Thai 2012; Vol. 95, N. 6: pp.147-153
Melissa C. Mitchell, The political economy of Tobacco in Indonesia, George Mason Univ., Fairfax VA, 2013 (MA thesis of Anthropology)
http://culturaltreasures.ca/ceremonial_betel_nut_accessories.html
